فوتبال ایران
 | |||
| لقب | تیم ملی ستاره‌های ایرانی شیرهای ایران شاهزادگان ایران یوزهای ایرانی | ||
|---|---|---|---|
| فدراسیون | فدراسیون فوتبال ایران | ||
| کنفدراسیون | کنفدراسیون فوتبال آسیا | ||
| زیرکنفدراسیون | فدراسیون فوتبال آسیای مرکزی | ||
| سرمربی | دراگان اسکوچیچ | ||
| کاپیتان | احسان حاج‌صفی | ||
| بیشترین بازی ملی | جواد نکونام (۱۵۱ بازی)[۱] | ||
| بیشترین گل ملی | علی دایی (۱۰۹ گل) | ||
| ورزشگاه خانگی | ورزشگاه آزادی | ||
| کد فیفا | IRN | ||
| |||
| رده‌بندی فیفا نخستین رده‌بندی: (دسامبر ۱۹۹۲)[۳] | |||
| کنونی | ۲۹  (۹ آوریل ۲۰۲۰)[۲] | ||
| برترین | ۱۵ (اوت ۲۰۰۵) | ||
| پایین‌ترین | ۱۲۲ (مه ۱۹۹۶) | ||
| رده الو | |||
| کنونی | ۳۲ ▼ ۱۰ (۲ آوریل ۲۰۲۰) | ||
| برترین | ۱۸ (۱۲ آوریل ۲۰۰۵، ۲۴ ژانویه ۲۰۱۹) | ||
| پایین‌ترین | ۷۷ (۱۱ دسامبر ۱۹۵۹) | ||
| نخستین بازی ملی | |||
 افغانستان ۰–۰  ایران(کابل، افغانستان؛ ۲۵ اوت ۱۹۴۱) | |||
| بهترین پیروزی | |||
 ایران ۱۹–۰ گوآم  (تبریز، ایران؛ ۲۴ نوامبر، ۲۰۰۰[۴]) | |||
| بدترین شکست | |||
 ترکیه ۶–۱ ایران(استانبول، ترکیه؛ ۲۸ مه، ۱۹۵۰)  کره جنوبی ۵–۰ ایران(توکیو، ژاپن؛ ۲۸ مه، ۱۹۵۸)  مجارستان ۵–۰  ایران(مونیخ، آلمان؛ ۲۷ اوت، ۱۹۷۲) | |||
| جام جهانی | |||
| حضور | ۵ (نخستین: ۱۹۷۸) | ||
| بهترین نتیجه | مرحله گروهی(۲۰۱۸) | ||
| جام ملت‌های آسیا | |||
| حضور | ۱۴ (نخستین: ۱۹۶۸) | ||
| بهترین نتیجه | قهرمان ۱۹۶۸، ۱۹۷۲، ۱۹۷۶ | ||
| بازی‌های آسیایی | |||
| حضور | ۱۰ (نخستین: ۱۹۵۱) | ||
| بهترین نتیجه | مدال طلا ۱۹۷۴، ۱۹۹۰، ۱۹۹۸ | ||
تیم ملی فوتبال ایران یک تیم فوتبال بین‌المللی است که به نمایندگی از ایران به میدان می‌رود و زیر نظر فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. مرکز ملی فوتبال محل تمرین این تیم و سایر رده‌های تیم ملی فوتبال ایران است. ورزشگاه امجدیه نخستین ورزشگاه خانگی این تیم بود و از سال ۱۳۵۳ و افتتاح ورزشگاه آزادی برای میزبانی بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تیم ملی در این ورزشگاه از حریفان خود میزبانی می‌کند. تیم ملی ایران از سال ۱۹۷۴ در رقابت‌های مقدماتی جام جهانی فوتبال شرکت می‌کند و در دوره‌های ۱۹۷۸، ۱۹۹۸، ۲۰۰۶، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ موفق به حضور در مرحله نهایی این بازی‌ها شده‌است. این تیم تا سال ۱۹۸۸ در مسابقات مقدماتی المپیک شرکت کرد و در المپیک‌های ۱۹۶۴ توکیو، ۱۹۷۲ مونیخ و ۱۹۷۶ مونترال موفق به صعود به مرحله نهایی شد. از المپیک ۱۹۹۲ بارسلون تیم امید ایران در این بازی‌ها شرکت کرد.
تیم ملی فوتبال ایران یکی از قدرتمندترین تیم‌های آسیایی به‌شمار می‌رود و تا کنون سه بار قهرمان جام ملت‌های آسیا در سال‌های ۱۹۶۸، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ شده‌است. تیم ملی تا سال ۱۹۹۸ به عنوان نماینده ایران در بازی‌های آسیایی شرکت کرد و سه بار در دوره‌های ۱۹۷۴ تهران، ۱۹۹۰ پکن و ۱۹۹۸ بانکوک موفق به کسب مدال طلا شد. از سال ۲۰۰۲ تیم امید ایران به نمایندگی از ایران در این بازی‌ها شرکت می‌کند.
ایران از سال ۲۰۰۰ و با تشکیل فدراسیون فوتبال غرب آسیا به این فدراسیون پیوست و در بازی‌های قهرمانی فوتبال غرب آسیا شرکت کرد. ایران موفق شد چهار بار و در سال‌های ۲۰۰۰، ۲۰۰۴، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ قهرمان این بازی‌ها شود. ایران از سال ۲۰۱۴ به عنوان یکی از دو عضو مؤسس فدراسیون فوتبال آسیای مرکزی را تأسیس کرد و با ترک کردن فدراسیون فوتبال غرب آسیا به این فدراسیون نوین پیوست.
تیم ملی ایران از سال ۱۹۴۱ تا کنون در ۳۵ تورنمنت غیررسمی و دوستانه فوتبال شرکت کرده‌است که میزبانی پانزده‌تای آنها را بر عهده داشته. ایران در مجموع در هشت تورنمنت دوستانه فوتبال موفق به کسب قهرمانی شده که اولین آنها جام عمران منطقه‌ای ۱۹۶۵ و آخرین آنها جام ال جی ۲۰۰۲ بوده‌است.
پیشینه
۴۲–۱۳۰۰: تلاش‌های نخستین
حسین صدقیانی از چهره‌های کلیدی فوتبال ملی ایران در سال‌های نخستین
با ورود فوتبال به ایران در سال‌های آخر قرن سیزدهم خورشیدی و نخستین سال‌های قرن حاضر تلاش‌های پراکنده‌ای برای شکل‌دهی به تیم‌های فوتبال و مسابقات مختلف فوتبال انجام شد. به دنبال شکل‌گیری نخستین تیم‌های فوتبال در سال‌های دهه نخست قرن حاضر تیم‌هایی با عنوان تیم منتخب تهران نیز تشکیل شدند و حتی در مسابقات بین‌المللی نیز شرکت کردند، اما هیچ‌یک از این تیم‌ها تیم ملی به معنای امروزی نبودند چرا که در ایران هنوز فدراسیون فوتبال تشکیل نشده بود و ایران به عضویت فدراسیون بین‌المللی فوتبال، فیفا، درنیامده بود.[۵]
عدم برگزاری منظم مسابقات منسجم و دنباله‌دار و نبود سازمان متولی برای فوتبال همچون فدراسیون فوتبال یا هیئت فوتبال همه باعث شده بودند تا برای سال‌ها تحرکی در سطح ملی در فوتبال ایران دیده نشود اما از میانه‌های دهه ۱۳۱۰ شرایط کم‌کم تغییر کرد، در سال ۱۳۱۳ علی‌اصغر حکمت به دستور رضا شاه سازمان پیشاهنگی و تربیت‌بدنی ایران را بنیان گذارد. سه سال بعد و در ۱۳۱۶ حسین صدقیانی به این سازمان پیوست و مسئولیت اداره تیم‌های فوتبال را بر عهده گرفت.[۶] صدقیانی از بهترین فوتبالیست‌های آن زمان بود و سابقه بازی در تیم‌های رویال شارلوا بلژیک و راپید وین اتریش را داشت[۷][۸] و بعدها به چهره‌ای کلیدی در فوتبال ایران تبدیل شد. در سال ۱۳۱۸ ورزشگاه امجدیه به عنوان نخستین ورزشگاه مدرن و دارای جایگاه برای تماشاگران در تهران ساخته شد[۹] تا محلی برای برگزاری منظم بازی‌های ملی و باشگاهی فوتبال در تهران به وجود آید. این ورزشگاه تا سال‌ها ورزشگاه خانگی تیم ملی فوتبال ایران محسوب می‌شد.[۱۰]
در شهریور ۱۳۲۰ تیم ملی ایران به دعوت دولت افغانستان برای حضور در جام استقلال افغانستان و انجام چند بازی دوستانه به این کشور سفر کرد.[۱۱] بازی ایران برابر تیم ملی فوتبال افغانستان در کابل از دید فیفا، نخستین بازی رسمی ایران محسوب می‌شود.[۱۲] سرمربی این تیم حسین صدقیانی بود و بیشتر بازیکنان این تیم از فوتبالیست‌های مشهدی و به همراهی تعدادی از بازیکنان اهل تهران بودند.[نیازمند منبع] این بازی که در حضور محمد ظاهر شاه، شاه وقت افغانستان و با حضور ده هزار تماشاچی برگزار شد با نتیجه ۰–۰ به پایان رسید.[۱۳][الف] برگزاری این بازی در هنگامه اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ توسط متفقین بود و بحبحه جنگ باعث شد تا ایران تعدادی از بازیکنان نظامی‌اش را همراه نداشته باشد.[۱۱]
با پایان اشغال ایران در ۱۳۲۵ و بازگشت کشور به شرایط عادی، فدراسیون فوتبال ایران تأسیس شد و به سرعت به عضویت فیفا نیز درآمد.[۶] خرسند علی کنی به عنوان نخستین رئیس فدراسیون فوتبال برگزیده شد.[۱۴] سپس در ۳ آبان ۱۳۲۶ و بیش از شش سال پس از نخستین بازی تاریخ تیم ملی برابر افغانستان، ایران در امجدیه یک بازی دوستانه در برابر تیم ملی ترکیه انجام داد و با نتیجه ۱–۳ مغلوب شد.[۱۳][ب] مربی‌گری تیم ملی همچنان بر عهده صدقیانی بود و زننده تک گل ایران نیز امیرمسعود برومند بود. ایران در آن سال‌ها سه بار دیگر نیز برابر ترکیه صف‌آرایی کرد و به نتایج مساوی ۱–۱ و ۲–۲ و شکست ۱–۶ دست یافت.[۱۵][۱۶][۱۷] از میان این بازی‌ها تنها یک بازی که در ۷ خرداد ۱۳۲۹ در استانبول برگزار شد و با نتیجه ۱–۶ به سود ترکیه پایان یافت از دیدگاه فیفا رسمیت دارد.[۱۸] زننده گل ایران در آن بازی امیر خلیلی بود تا وی به عنوان زننده نخستین گل تاریخ تیم ملی ایران شناخته شود و تا به امروز این شکست سنگین‌ترین شکست تاریخ فوتبال ملی ایران است.[۱۶]
در اسفند ۱۳۲۹ ایران در نخستین دوره بازی‌های آسیایی شرکت کرد. تیم ملی فوتبال ایران در آن بازی‌ها موفق شد تا دیدار نهایی پیش رود و تنها در فینال بود که مغلوب هند میزبان شد.[۱۹] این نخستین حضور ایران در مسابقات رسمی و بین‌المللی بود. اما در دهه ۱۳۳۰ تیم ملی فعالیت چندانی نداشت و در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۷ تنها یک بازی دوستانه برابر پاکستان برای تیم ملی ثبت شده‌است.[۲۰] در سال ۱۳۳۷ ایران در سومین دوره بازی‌های آسیایی شرکت کرد و نتایج ضعیف و دو شکست سنگین و پرگل باعث شدند تا صدقیانی بعد از سال‌ها جای خود را به یوژف مساروش مجار دهد تا نام وی به عنوان نخستین سرمربی خارجی تیم ملی ثبت شود.[۲۱] ایران تحت مربی‌گری وی در بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۰ شرکت کرد اما موفق به صعود از گروه خود نشد.[۱۳] بعد از این مسابقات حسین فکری جای مساروش را به عنوان سرمربی تیم ملی گرفت[۲۱] و ایران در خرداد ۱۳۴۱ در تهران دو بازی دوستانه برابر عراق انجام داد اما به نتایجی بهتر از یک تساوی ۱–۱ و یک باخت ۱–۲ دست نیافت. با توجه به شرایط سیاسی آن زمان شکست در برابر عراق برای ایران گران تمام شد. پرویز کوزه‌کنانی که هر دو گل ایران را در این دو بازی به ثمر رسانده بود در مورد شرایط تیم ملی گفت: «سال‌هاست که فاقد تیم ملی هستیم و علت آن بر همگان روشن است. به مقتضای زمان برای انجام تماس‌های خارجی عده‌ای را انتخاب و برابر خارجی‌ها قرار می‌دهیم و این کار روی اصل همفکری و هماهنگی نیست. تیمی که برابر عراق بازی کرد تیم ملی واقعی نبود، بلکه تیم منتخب تهران بود.» حسین فکری نیز در این مورد گفت: «تیم ایران مرکب از بازیکنان تهرانی و یک بازیکن اهوازی چند روزی گرد آمدند و برای مقابله با عراق تنها دو جلسه با هم تمرین کردند. بازیکنان ما با خوردن آب دوغ باید کارهای مشکل انجام دهند و این امر آنها را آزرده و رنجور می‌کند.»[۱۳]
۴۹–۱۳۴۲: ورود به عرصهٔ بین‌المللی
هواداران تیم ملی در بازی‌های مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ توکیو در ورزشگاه امجدیه تهران
در سال ۱۳۴۲ ایران برای نخستین بار در بازی‌های مقدماتی المپیک تابستانی شرکت کرد و موفق شد جواز حضور در المپیک ۱۹۶۴ توکیو را به دست آورد. بازی‌های مرحله مقدماتی المپیک به صورت حذفی و در سه مرحله برگزار شدند و ایران توانست در مجموع بازی‌های رفت و برگشت به ترتیب بر پاکستان، عراق و هند غلبه کند. پیروزی ایران در برابر عراق به نوعی جنبه انتقامی نیز داشت چرا که علاوه بر حذف تیم عراق انتقام شکست سال ۱۳۴۱ نیز گرفته شد. بازی‌های مرحله مقدماتی المپیک به صورت رفت و برگشت در خاک دو تیم برگزار شدند.[۲۲] ایران میزبان سه بازی مرحله مقدماتی بود و این نخستین بار بود که بازی‌های بین‌المللی رسمی در خاک ایران برگزار می‌شدند، ورزشگاه امجدیه در هنگام میزبانی هر سه بازی از تماشاگر پر شده بود و ایران سه پیروزی پر گل کسب کرد و پاکستان، عراق و هند را به ترتیب ۱–۴، ۰–۴ و ۰–۳ از پیش‌روی برداشت[۲۳][۲۴][۲۵] و بازی آخر ایران در این مرحله در مقابل تیم هند که در کلکته برگزار شد پخش زنده رادیویی نیز داشت.[۱۳] اما با وجود این نتایج درخشان ایران در بازی‌های المپیک دو شکست برابر آلمان شرقی و رومانی و یک تساوی برابر مکزیک در همان مرحله گروهی حذف شد.[۲۶] زننده تنها گل ایران در آن بازی‌ها کرم نیرلو بود، گل وی از روی نقطه پنالتی و در تساوی ۱–۱ برابر مکزیک زده شد.[۲۷] بازی برابر آلمان شرقی نخستین بازی رسمی ایران با یک تیم اروپایی و بازی با مکزیک نخستین رویارویی رسمی با یک تیم از ناحیه کونکاکاف بود. بدین ترتیب ایران برای نخستین بار در تاریخش با تیم‌های غیر آسیایی رو در رو شد. چند ماه قبل از آغاز بازی‌های المپیک ایران برای چند بازی تدارکاتی به شوروی و مجارستان سفر کرد. فدراسیون فوتبال علی‌اکبر محب بنیان‌گذار و مالک باشگاه دارایی را به عنوان سرپرست تیم ملی برای این سفر انتخاب کرد. این امر با مخالفت شش بازیکن ملی‌پوش تیم شاهین مواجه شد و آنان از همراهی تیم ملی سرباز زدند. فدراسیون فوتبال نیز آنان را به مدت یک سال محروم کرد و ایران بدون این شش بازیکن که بازیکنان اصلی تیم ملی نیز بودند پای به رقابت‌های المپیک گذاشت. بسیاری از کارشناسان این امر را دلیل اصلی نتایج نسبتاً ضعیف تیم ملی در المپیک می‌دانند.[۲۸]
در آذر ۱۳۴۵ ایران در بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ بانکوک شرکت کرد. در این زمان گئورگی سوچ جای حسین فکری را به عنوان سرمربی گرفته بود.[۲۹] وی با حفظ بازیکنان حاضر در تیم المپیک ۱۹۶۴ و تعدادی از بازیکنان محروم که در آن زمان بخشیده شده بودند، تیم قدرتمند و هماهنگی را به بازی‌ها فرستاد. با وجود کسب نتایج خوب و صعود تا فینال تیم ملی در گام آخر مغلوب تیم برمه شد تا به مدال نقره بازی‌ها قناعت کند. در دیدار نهایی تنها گل حریف روی اشتباه عزیز اصلی دروازه‌بان تیم ملی ثبت شد و سپس بازی دفاعی و وقت‌کشی بازیکنان حریف باعث شد تا ایران با همان یک گل مغلوب تیم ملی میانمار شد تا باز هم از دستیابی به مدال طلا بازماند.[۳۰] این دوره از بازی‌ها با حواشی بسیاری برای تیم ملی همراه بود، به عنوان مثال در بازی با ژاپن که با شکست تیم ملی همراه شد حسینعلی مبشر رئیس وقت فدراسیون فوتبال و تعدادی از ملی‌پوشان از جمله عزیز اصلی و همایون بهزادی مورد حمله و ضرب و شتم پلیس و هواداران تایلندی حاضر در ورزشگاه قرار گرفتند.[۲۸] مجموع این رویدادها باعث شدند که کمیته ملی المپیک ایران تصمیم به خروج از بازی‌ها و ترک تایلند در میانه برگزاری بازی‌ها گرفت و تنها با رایزنی و تماس بومیپول آدولیاده، شاه تایلند با محمدرضا پهلوی، شاه ایران، کاروان ایران در تایلند ماند و به بازی‌ها ادامه داد.[۳۱]
در جام ملت‌های ۱۹۶۸ تیم ملی بالاخره موفق شد نخستین مقام قهرمانی رسمی تاریخش را به دست آورد. ایران که میزبان بازی‌ها نیز بود با مربی‌گری محمود بیاتی که سرمربی تیم ملی شده شده بود[۳۲] در ورزشگاه امجدیه تمامی بازی‌هایش را با برد پشت سر گذاشت تا حسن حبیبی کاپیتان تیم ملی به عنوان نخستین کاپیتان تاریخ ایران موفق شود یک جام قهرمانی رسمی را بالای سر ببرد.[۳۳] بازی آخر ایران که در مقابل تیم ملی اسرائیل انجام شد به دلائل سیاسی حساسیت ویژه‌ای یافت و پیروزی ایران باعث محبوبیت فراوان فوتبال در جامعه ایران شد.[۳۴] پس از این قهرمانی تهران غرق در شادی شد و برای نخستین بار فوتبال مردم ایران را به خیابان‌ها کشاند.[۳۴] فوتبالیست‌های تیم ملی به کاخ نیاوران و مجلس شورای ملی دعوت شدند، خوانندگانی همچون ویگن و دلکش نخستین ترانه‌های فوتبالی در حمایت از تیم ملی را خواندند و حتی نشریات غیر ورزشی نیز به پوشش و پیگیری اخبار مربوط به تیم ملی پرداختند. به عنوان مثال هفته‌نامه زن روز در سرمقاله شماره ۴ خرداد ۱۳۴۷ نوشت: «اینک کلمه انگلیسی فوتبال کلمه ملی ماست.»[۳۵] اما این موفقیت‌های تیم ملی در دو سال آخر دهه ۱۳۴۰ ادامه پیدا نکرد، ایران در المپیک ۱۹۶۸ مکزیکوسیتی حاضر نبود و در بازی‌های مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۰ نیز شرکت نکرد و در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۰ بانکوک در آذر ۱۳۴۹ نیز در همان مرحله مقدماتی حذف شد. مربی ایران در بازی‌های آسیایی ایگور نتو بود که به دنبال این عدم موفقیت جای خود را به پرویز دهداری داد.[۳۶]
۵۷–۱۳۵۰: قهرمانی‌های بین‌المللی
تیم ملی ایران در دیدار فینال جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۲، بانکوک، تایلند
دهه ۱۳۵۰ دوران موفقی در تاریخ تیم ملی و نقطه عطفی در جهانی شدن فوتبال ایران بود. ایران از زمستان ۱۳۵۰ در بازی‌های مقدماتی المپیک ۱۹۷۲ مونیخ شرکت کرد و موفق شد با پشت سر گذاشتن رقبا برای دومین بار جواز حضور در المپیک را به دست آورد.[۳۷] در اردیبهشت ۱۳۵۱ ایران با مربی‌گری محمد رنجبر در جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۲ شرکت کرد.[۳۶] تیم ملی که به عنوان مدافع عنوان قهرمانی بدون حضور در مرحله مقدماتی پای به این بازی‌ها گذاشته بود موفق شد تا تمامی بازی‌هایش را با برد پشت سر بگذارد و دومین قهرمانی پیاپی جام ملت‌ها را کسب کند. حسین کلانی نیز با پنج گل زده موفق شد عنوان آقای گلی رقابت‌ها را از آن خود کند.[۳۸] ایران در بازی آخر خود در مرحله گروهی به مصاف تیم میزبان، تایلند رفت. این بازی با استقبال تماشاگران تایلندی روبرو شد و حدود ۲۵٬۰۰۰ نفر از این بازی دیدن کردند. با توجه به پیروزی ایران برابر عراق، دیگر تیم آن گروه و تساوی عراق و تایلند، تیم ملی از گروه خود صعود کرده بود و این بازی در حقیقت تشریفاتی محسوب می‌شد، به همین دلیل تیم ملی ایران از تعدادی از بازیکنان ذخیره خود استفاده کرد. بازی با تشویق بی‌امان هواداران تایلندی و خشونت فراوان بازیکنان تایلند تا دقیقه ۸۰ با نتیجه ۰–۲ به سود میزبان در جریان بود. در دقایق پایانی علی جباری هافبک تیم ملی که جلو کشیده بود روی سه پاس حسین کلانی موفق شد در عرض هشت دقیقه سه بار پیاپی دروازه تیم تایلند را باز کند تا نتیجه ۲–۳ به سود ایران خاتمه یابد و یکی از پیروزی‌های به یاد ماندنی تاریخ تیم ملی ثبت شود.[۳۹] در تیر ۱۳۵۱ کامبیز آتابای به عنوان رئیس فدراسیون فوتبال انتخاب شد و تا ۱۳۵۷ در سمت خود باقی ماند. دوران ریاست وی بر فدراسیون فوتبال بسیار موفقیت‌آمیز بود.[۴۰] وی پایه‌گذار جام تخت جمشید شد تا بعد از سال‌ها و چندین تلاش ناموفق ایران صاحب یک لیگ سراسری منظم شود. در همان تیر ماه تیم ملی برای شرکت در بازی‌های جام استقلال برزیل که به مناسبت ۱۵۰امین سالگرد استقلال برزیل برگزار می‌شد به شهر رسیفی آن کشور سفر کرد.[۴۱] این سفر نخستین حضور تیم ملی در آمریکای جنوبی بود و رویارویی ایران با اکوادور نخستین بازی ایران با یک تیم از منطقه کونمبول بود. در شهریور ماه ایران برای دومین بار در بازی‌های المپیک حاضر شد و با وجود دو شکست سنگین در مقابل مجارستان[۴۲] و دانمارک[۴۳] موفق شد برزیل را با تک گل مجید حلوایی با نتیجه ۰–۱ شکست دهد[۴۴] تا نخستین پیروزی ایران در بازی‌های المپیک به دست آید. در این زمان محمود بیاتی جای رنجبر به عنوان سرمربی تیم ملی را گرفته بود.[۴۵]
در اردیبهشت ۱۳۵۲ اتفاق مهمی در فوتبال ملی ایران افتاد و تیم ملی برای نخستین بار در کارزار مقدماتی جام جهانی شرکت کرد. تیم ملی در گروه B منطقه دو آسیا با تیم‌های سوریه، کره شمالی و کویت همگروه بود. بازی‌ها به صورت رفت و برگشت همگی در تهران و در ورزشگاه‌های امجدیه و آریامهر تهران برگزار شدند. ایران موفق شد به سادگی به عنوان صدرنشین از گروهش صعود کند و به دیدار صدرنشین گروه A یعنی استرالیا برود.[پ] مسئولان و مربیان تیم استرالیا پیش از برگزاری بازی رفت در خاک آن کشور جنگ روانی شدیدی علیه تیم ملی ایران راه انداختند و این کار باعث شد تا مسئولین تیم ملی برای آمادگی بیشتر تیم یک بازی دوستانه با نیوزیلند در خاک آن کشور تدارک ببینند. این بازی نتیجه خوبی نداشت چرا که باعث مصدومیت تعدادی از بازیکنان اصلی ایران شد و تیم ملی نتوانست با تمام قوا به دیدار استرالیا برود و بازی رفت را با نتیجه ۰–۳ واگذار کرد. در بازی برگشت که با حضور پرشمار هواداران تیم ملی در ورزشگاه آریامهر برگزار شد پرویز قلیچ‌خانی موفق شد در سی دقیقه نخست بازی دو گل از سه گل خورده را جبران کند اما ایران در مدت باقیمانده از بازی نتوانست به گل سوم برسد تا با وجود برتری ۰–۲ و حمایت پرشور هواداران تیم ملی، ایران از حضور در جام جهانی بازماند.[۴۶] به دنبال این اتفاق مربی پیشین منچستر یونایتد، فرانک اوفارل ایرلندی جای محمد رنجبر را به عنوان سرمربی تیم ملی گرفت.[۲۱]
عکس دسته جمعی بازیکنان و مربیان تیم ملی بعد از قهرمانی در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ در تهران، منتشر شده در هفته‌نامه کیهان ورزشی
در شهریور ۱۳۵۳ ایران که میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بود بالاخره موفق شد مدال طلای بازی‌های آسیایی را از آن خود کند تا برای نخستین بار فوتبال ایران قهرمان بازی‌های آسیایی شود. تیم ملی در این رقابت‌ها تمامی بازی‌هایش را با برد پشت سر گذاشت[۴۷] تا یکی از درخشان‌ترین حضورهای بین‌المللی فوتبال ایران رقم بخورد. دیدار فینال این بازی‌ها در ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ و در حضور ۱۰۰٬۰۰۰ تماشاگر که در آن زمان رکوردی در آسیا محسوب می‌شد[۴۸] در ورزشگاه آزادی برگزار شد. این بازی با خشونت و درگیری‌های فراوانی همراه بود و در نهایت با گل به خودی ایتسهاک شوم، هافبک اسرائیل که با دخالت و سماجت محمدرضا عادل‌خانی مهاجم تیم ملی در دقیقه ۷۶ به ثمر رسید، ۰–۱ به سود تیم ملی ایران پایان یافت. این بازی آخرین بازی ایران و اسرائیل نیز بود چرا که پس از آن اسرائیل از کنفدراسیون فوتبال آسیا کنار گذاشته شد و ایران دیگر هیچگاه با اسرائیل روبرو نشد.[۴۹] سپس در مرداد ۱۳۵۴ ایران در بازی‌های مقدماتی المپیک ۱۹۷۶ مونترال شرکت کرد و موفق شد به عنوان سرگروه گروه یک منطقه آسیا به مسابقات المپیک پای نهد. ایران در این بازی‌ها برای نخستین بار با تیم ملی عربستان سعودی رویاروی شد و موفق شد آن تیم را ۰–۳ مغلوب کند.[۵۰] این نخستین رویارویی ایران با عربستان سعودی بود و این تیم بعدها به رقیبی مهم برای فوتبال ملی ایران بدل و سدی در برابر قهرمانی‌های تیم ملی شد.[۵۱] همچنین این بازی‌ها آخرین دوره مربی‌گری فرانک اوفارل برای تیم ملی بود و پس از آن وی جای خود را به حشمت مهاجرانی داد.[۵۲] در این سال‌ها فوتبال ایران قدرتمندترین تیم آسیا محسوب می‌شد و تیم ملی تنها برای بازی‌های رسمی و مقدماتی به مصاف رقبای آسیایی می‌رفت و اگر تا سال‌های پایانی دهه ۱۳۴۰ ایران بازی‌های دوستانه‌اش را برابر تیم‌های آسیایی همچون پاکستان، کویت و عراق انجام می‌داد، در سال‌های میانی دهه ۱۳۵۰ تیم‌های اروپایی همچون مجارستان، چکسلواکی و رومانی جای رقبای آسیایی را گرفته بودند یا ایران به بازی‌هایی همچون جام استقلال برزیل، جشنواره فوتبال پاری سن ژرمن و جام ۷۵امین سالگرد تأسیس رئال مادرید دعوت می‌شد[۵۳][۵۴] و هرجا که حضور نماینده آسیا الزامی بود تیم ملی ایران حاضر می‌شد.[۴۶]
در خرداد ۱۳۵۵ ایران به عنوان میزبان و مدافع عنوان قهرمانی بدون حضور در بازی‌های مقدماتی در جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۶ حاضر شد و توانست به سادگی قهرمان این بازی‌ها شود. تیم ملی در چهار بازی که در این جام برگزار کرد چهار پیروزی به دست آورد و سیزده گل به ثمر رساند ولی حتی یک گل هم دریافت نکرد.[۵۵] بدین ترتیب ایران در سه دوره پیاپی جام ملت‌ها قهرمان شد و تمامی بازی‌هایش را پیروزی پشت سر گذاشت.[۵۶] با وجود این نتایج نسبتاً خوب تماشاگران در دیدار نهایی تیم ملی را هو کردند و بسیاری از آنان در هنگام مراسم اهدای جام قهرمانی به تیم ملی، ورزشگاه را ترک کرده بودند. بازی نسبتاً دفاعی تیم ملی و حملات بی‌هدف و بی‌نتیجه از دلائل اصلی این برخورد خشماگین تماشاگران بود. تیم ملی حتی بعد از ده نفره شدن کویت، دیگر تیم حاضر در دیدار نهایی، در نیمه دوم هم حملات جدی‌ای انجام نداد و به دفاع از تک گلش پرداخت. بازیکنان ایران نیز در هنگام مراسم اهدای جام با پیراهن تیم کویت در زمین حاضر شدند.[۵۷] سپس در تیرماه ایران به بازی‌های المپیک پای گذارد، و با وجود شکست در مقابل لهستان موفق شد کوبا را با تک گل غلامحسین مظلومی با نتیجه ۰–۱ شکست دهد تا به مرحله یک چهارم نهایی صعود کند. در این مرحله ایران به مصاف تیم ملی شوروی رفت و بازی را با نتیجه ۱–۲ واگذار کرد.[۵۸] تیم شوروی به شکل غیرقانونی از یک بازیکن که در بازی قبلی اخراج شده بود استفاده کرد اما برگزارکنندگان مسابقات به اعتراض‌های فراوان مسئولین ایرانی به ویژه حسین صدقیانی سرپرست تیم ملی وقعی ننهادند تا ایران از دور رقابت‌ها خارج شود.[۵۹] تا به امروز این آخرین حضور ایران در بازی‌های المپیک است. در دی همان سال ایران کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین را آغاز کرد[ت] و در مرحله نخست در گروه سه رقابت‌ها با عربستان سعودی، سوریه و عراق همگروه شد[ث] و موفق شد به عنوان صدرنشین پای به مرحله نهایی بازی‌ها بگذارد. مرحله نهایی با حضور پنج تیم ایران، استرالیا، کره جنوبی، کویت و هنگ کنگ به صورت رفت و برگشت انجام شد و در نهایت ایران با کسب شش پیروزی و دو تساوی موفق شد به عنوان صدرنشین بازی‌ها به عنوان نماینده حوزه آسیا-اقیانوسیه انتخاب شود و برای نخستین بار پای به بازی‌های جام جهانی نهد.[۶۰] بازی رفت ایران و استرالیا که در مرداد ۱۳۵۶ در ملبورن برگزار شد و با تک گل حسن روشن و پیروزی ۰–۱ ایران خاتمه یافت از بهترین نتایج تیم ملی محسوب می‌شود چرا که ایران توانست انتقام شکست سنگین چهار سال قبل را از استرالیا بگیرد. در میان بازیکنان ایران در آن بازی حسین کازرانی مدافع تیم ملی نقش بسزایی در بسته نگه داشتن دروازه ایران داشت تا ایران بتواند یکی از باارزش‌ترین پیروزی‌های تاریخ خود را به دست آورد.[۶۱]
ایرج دانایی‌فرد، زننده نخستین گل تاریخ ایران در جام جهانی فوتبال
تیم ملی ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ پیش از بازی با اسکاتلند در ورزشگاه کوردوبا
ایران در اردیبهشت ۱۳۵۷ در چارچوب بازی‌های جام ملت‌های آفریقا-آسیا به مصاف غنا قهرمان قاره آفریقا رفت و بازی را با نتیجه ۰–۳ برد. بازی برگشت که قرار بود بعد از برگزاری جام جهانی برگزار شود به دلیل شعله‌ور شدن وقایع انقلاب ۱۳۵۷ ایران لغو شد تا تکلیف قهرمان مشخص نشود. این بازی نخستین دیدار ایران با نماینده‌ای از کنفدراسیون فوتبال آفریقا بود.[۶۲] سپس در خرداد همان سال ایران برای نخستین بار به مرحلهٔ نهایی جام جهانی فوتبال حضور پیدا کرد و در گروه ۴ این رقابت‌ها با تیم‌های هلند، اسکاتلند و پرو همگروه شد. ایران با دو شکست سنگین برابر هلند و پرو و یک تساوی ۱–۱ برابر اسکاتلند به کار خود در جام جهانی خاتمه داد. ایرج دانایی‌فرد در بازی ایران و اسکاتلند گل تیم ملی را به ثمر رساند تا نام وی به عنوان نخستین ایرانی که موفق به گلزنی در جام جهانی شده ثبت شود. دیگر گل ایران در آن رقابت‌ها را هم حسن روشن به ثمر رساند.[۶۳] بعدها مهاجرانی، سرمربی تیم ملی و هوشنگ دیده‌بان، دبیر فدراسیون فوتبال، گفتند ران گیرین‌وود سرمربی وقت تیم ملی انگلستان که تیمش از حضور در جام جهانی بازمانده بود به آرژانتین و محل اردوی ایران سفر کرد و به مربیان تیم ایران مشاوره فنی داد تا اسکاتلند در مقابل ایران برنده نشود.[۶۴] آخرین بازی ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷، یک بازی دوستانه برابر شوروی بود که در شهریور ۱۳۵۷ در تهران برگزار شد و با نتیجه ۰–۱ به سود شوروی به پایان رسید.[۶۵] تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۸ که در آذر ۱۳۵۷ برگزار شد به دلیل همزمانی این بازی‌ها با وقایع انقلاب ۱۳۵۷ شرکت نکرد تا پرونده تیم ملی ایران در سال‌های پیش از انقلاب بسته شود.[۶۶]
۶۸–۱۳۵۷: دوران سکون و انزوا
انقلاب ۱۳۵۷ ایران ضربه شدیدی به فوتبال ملی و باشگاهی ایران زد. در نخستین گام و در بحبوحه حوادث انقلاب ۱۳۵۷ مسابقات جام تخت جمشید که لیگ سراسری ایران بود در فصل ۱۳۵۷ نیمه‌کاره رها شد و پس از آن نیز دیگر پیگیری نشد. حکومت ایران در دوران پهلوی به دنبال گسترش فوتبال در ایران بود. رضا شاه به فوتبال علاقه داشت و در جستجوی گسترش آن در ایران بود.[۶۷] فرزند وی محمدرضا شاه نیز همچون پدر به فوتبال علاقه‌مند بود و حتی شخصاً فوتبال بازی می‌کرد[۶۸] و مسابقات باشگاهی و ملی ایران را از نزدیک پیگیری می‌کرد و در ورزشگاه‌ها حاضر بود.[۶۹] اما مسئولین حکومت نوین ایران به فوتبال علاقه‌ای نداشتند و حتی رژیم شاه را متهم می‌کردند که فوتبال را تبلیغ می‌کند و گسترش می‌دهد تا حواس جوانان را از سیاست پرت کند. آنان تب فوتبال را نیز ضدانقلابی می‌دانستند.[۷۰] بعد از انقلاب بسیاری از باشگاه‌های خصوصی دولتی شدند و اموال و دارایی‌های آنها مصادره شد، رئیس پیشین سازمان تربیت‌بدنی، علی حجت، در دادگاه‌های انقلاب اسلامی اعدام شد، کامبیز آتابای رئیس فدراسیون فوتبال و کنفدراسیون فوتبال آسیا نیز از ایران گریخت[۷۱] و ناصر نوآموز جای وی را به عنوان رئیس فدراسیون فوتبال گرفت. وی نخستین رئیس انتخابی فدراسیون فوتبال بود.[۴۰] به این ترتیب و با این شرایط نوین برگزاری لیگ سراسری و حضور در مسابقات بین‌المللی در اولویت نبودند و تا اسفند ۱۳۵۸ تیم ملی هیچ بازی‌ای نداشت و تنها در آن زمان با سرمربی‌گری حسن حبیبی در مسابقات مقدماتی المپیک ۱۹۸۰ مسکو شرکت کرد. در حالی که هیچ بازی دوستانه و اردوی تدارکاتی در برنامه تیم ملی نبود و ایران تعدادی از بازیکنان اصلی‌اش که استخوان‌بندی تیم ملی فوتبال در جام جهانی ۱۹۷۸ را تشکیل می‌دادند نیز در اختیار نداشت، تیم ملی موفق شد از سد رقبای خود همچون چین، سنگاپور، کره شمالی و هند بگذرد و به بازی‌های المپیک صعود کند.[۷۱] تیم ملی پیش از اعزام به سنگاپور برای شرکت در بازی‌های مقدماتی المپیک یک اردوی تدارکاتی در بوشهر برگزار کرد اما انجمن انقلاب اسلامی بوشهر برگزاری این اردو را «خیانت به امت» دانست و باعث تعطیلی این اردو شد. حسن حبیبی سرمربی تیم ملی بعدها در این مورد گفت: «برخی آمدند شعارهایی دادند و جو را به هم ریختند. دیدم خطرناک است. تیم را برداشتم و آمدم شیراز. با این وضعیت به المپیک مسکو صعود کردیم اما دولت تحریم کرد و نرفتیم.»[۷۲] سپس به دلیل حمله شوروی به افغانستان که با بازی‌های مقدماتی المپیک همزمان شده بود شورای انقلاب بازی‌های المپیک را تحریم کرد و ایران با وجود صعود به المپیک راهی مسکو نشد.[۷۳] این صعود تا به امروز آخرین صعود فوتبال ایران به بازی‌های المپیک می‌باشد.[۷۳] سال بعد ایران به عنوان مدافع عنوان قهرمانی در جام ملت‌های آسیا ۱۹۸۰ شرکت کرد. تیم ملی در ابتدا قصد تحریم بازی‌ها را داشت اما در نهایت به دلیل الزامات فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا در مسابقات شرکت کرد. ایران باز هم بدون برگزاری اردوی تدارکاتی مناسب و تنها با انجام دو بازی دوستانه در مقابل تیم امارات متحده عربی راهی کویت شد. این دوره جام ملت‌های آسیا همزمان شد با حمله عراق به ایران و آغاز جنگ ایران و عراق. این امر بر روحیه بازیکنان تأثیر منفی گذاشت، میزبانی بد کویت نیز شرایط را برای تیم ملی سخت‌تر کرد و بازیکنان حتی قصد ترک مسابقات را داشتند اما در نهایت ایران به بازی‌ها ادامه داد ولی موفق به کسب عنوانی بهتر از سومی نشد.[۷۴] ایران برای نخستین بار در این دوره از بازی‌های جام ملت‌های آسیا مساوی کرد و شکست خورد تا رشته پیروزی‌های پیاپی تیم ملی در جام ملت‌های آسیا گسسته شود.[۷۵] جنگ ایران و عراق علاوه بر صدماتی که به ساختار کلی کشور زد به فوتبال ایران نیز شدیداً لطمه زد. استان خوزستان که یکی از قطب‌های اصلی فوتبال ایران بود و همواره بازیکنان فراوانی به تیم ملی ایران تحویل داده بود صحنه اصلی این جنگ شد و زیرساخت‌های ورزشی خود را از دست داد و تعداد زیادی از جوانان و فوتبالیست‌های خوزستانی با عنوان جنگ‌زده آواره استان‌های دیگر شدند.[۷۱]
تیم ملی بعد از جام ملت‌های ۱۹۸۰ به مدت هفده ماه فعالیتی نداشت و به‌طور کامل تعطیل شد تا بهمن ۱۳۶۰ که در مسابقات دوستانه جام قائد اعظم پاکستان شرکت کرد.[۷۲] در این فاصله مصطفی داوودی رئیس وقت سازمان تربیت بدنی با طرحی به نام ۲۷ ساله‌ها و در ادامه آن ۳۷ ساله‌ها، حضور بازیکنان بالای ۲۷ سال و مربیان بالای ۳۷ سال را در تیم ملی ممنوع اعلام کرد.[۷۱] هدف از این طرح جوانگرایی تیم ملی اعلام شد، اما بعدها برخی هدف آن را حذف کردن ورزشکارانی دانستند که در رقابت‌های پیش از انقلاب و به ویژه جام تخت جمشید چهره شده بودند.[۷۶] این طرح ضربه سنگینی به فوتبال ایران زد و باعث شد تا تیم ملی برای سال‌ها نتواند مقامی در سطح آسیا کسب کند.[۷۷] در این زمان تیم ملی در بازی‌های مقدماتی جام جهانی ۱۹۸۲ شرکت نکرد و ایران جام جهانی ۱۹۸۲ را تحریم کرد.[۷۱] این در حالی بود که برای نخستین بار تعداد تیم‌های حاضر در جام جهانی از شانزده تیم به ۲۴ تیم افزایش یافته بود[۷۸] و سهمیه آسیا-اقیانوسیه نیز از یک تیم به دو تیم رسیده بود و به این ترتیب تیم ملی شانس یک حضور نسبتاً آسان در جام جهانی را از دست داد و کویت و نیوزیلند (هر دو برای نخستین مرتبه) به عنوان نمایندگان آسیا-اقیانوسیه در بازی‌های جام جهانی شرکت کردند.[۷۹] سپس در آبان ۱۳۶۱ تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲ دهلی‌نو با سرمربی‌گری جلال چراغ‌پور ۳۲ ساله شرکت کرد. تیم ایران که به دلیل طرح ۲۷ ساله‌ها بهترین بازیکنانش را در اختیار نداشت با تعدادی بازیکن جوان و کم تجربه نتوانست نتایج خوبی کسب کند و از گروهش به عنوان تیم دوم صعود کرد و در مرحله یک چهارم پایانی مغلوب تیم کویت شد تا از گردونه رقابت‌ها خیلی زود کنار رود.[۸۰] تیمی که ایران به این بازی‌های فرستاده بود با وجود طرح ۲۷ ساله‌ها تعدادی بازیکن بالای ۲۷ سال همچون محمود حقیقیان، مهدی دینورزاده و محمد مایلی‌کهن داشت که به دلیل آنچه که «مکتبی بودن» نامیده شد از طرح ۲۷ ساله‌ها معاف شده بودند.[۷۶] درگیری تعدادی از بازیکنان تیم ملی با داور هندی مسابقه یک چهارم نهایی ایران و کویت از حواشی بزرگ تیم ملی در آن بازی‌ها بود. مایلی‌کهن در اعتراض به اعلام خطایی که منجر به گل کویت شد به داور سیلی زد و به همراه تعداد دیگری از بازیکنان تیم ملی توسط کنفدراسیون فوتبال آسیا محروم شد. وی در این باره گفت «داور با انقلاب اسلامی دشمنی داشته» و او به عنوان مدافع انقلاب این عمل را انجام داده‌است.[۸۱]
بعد از بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲ تیم ملی باز هم تعطیل شد و تا تیر ۱۳۶۳ هیچ بازی دیگری برگزار نکرد. بازی‌های مقدماتی المپیک ۱۹۸۴ لس آنجلس در تابستان ۱۳۶۲ آغاز شدند اما ایران به دلیل آنچه که «دخالت آمریکا در منطقه، حمایت آمریکا از رژیم اشغال‌گر قدس و جنایت‌های آمریکا در آمریکای لاتین به ویژه السالوادور» نامیده بود، بازی‌های المپیک را تحریم کرد[۸۲] تا ایران این بار حتی در دور مقدماتی نیز شرکت نکند. یک سال بعد و در تابستان ۱۳۶۳ تیم ملی با سرمربی‌گری محمود یاوری بعد از ۲۴ سال در مرحله مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۱۹۸۴ شرکت کرد و موفق شد با غلبه بر رقبایش پای به مرحله نهایی رقابت‌ها بگذارد. بعد از صعود ایران به مرحله نهایی یاوری از مربی‌گری تیم ملی کنار کشید و نصرالله سجادی رئیس جدید فدراسیون فوتبال ناصر ابراهیمی را جایگزین وی کرد و ایران بدون برگزاری بازی دوستانه مستقیماً پای به مرحله نهایی رقابت‌ها گذاشت و در حالی که در گروه آسانی قرار گرفته بود توانست به راحتی به مرحله نیمه‌نهایی صعود کند. در بازی نیمه‌نهایی در حالی که تا دقیقه ۹۰ با یک گل از عربستان پیش بود با گل به خودی شاهین بیانی بازی به تساوی کشیده شد و در وقت‌های اضافه نیز هیچ‌یک از دو تیم موفق به گلزنی نشدند تا ایران در ضربات پنالتی مغلوب شود و از حضور در فینال بازماند. ایران در بازی رده‌بندی نیز در ضربات پنالتی مغلوب کویت شد تا تیم ملی جام را در مقام چهارمی به پایان برساند.[۸۳] ایران در بهار ۱۳۶۴ باید در مرحله مقدماتی جام جهانی ۱۹۸۶ شرکت می‌کرد. اما فیفا دو کشور ایران و عراق را به دلیل درگیر بودن در جنگ امن تشخیص نداد و هر دو کشور را ملزم به میزبانی در کشور دیگری کرد. مسئولین فدراسیون فوتبال ایران و در رأس آنها نصرالله سجادی رئیس وقت فدراسیون فوتبال این شرط را نپذیرفتند و ایران در رقابت‌های مقدماتی جام جهانی شرکت نکرد. در طرف مقابل عراق با پذیرفتن شرط فیفا بازی‌هایش را در قطر انجام داد و موفق شد به جام جهانی نیز صعود کند. بدین ترتیب ایران یک بار دیگر شانس حضور در جام جهانی را از دست داد.[۵۴] تیم ملی در مهر ۱۳۶۵ در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۶ سئول شرکت کرد. در این زمان پرویز دهداری برای دومین بار به عنوان سرمربی تیم ملی انتخاب شده بود و تیم ایران با مربی‌گری وی موفق شد با پیروزی بر ژاپن، نپال و بنگلادش و تنها شکست در مقابل کویت به عنوان تیم دوم از گروه خود صعود کند و در مرحله یک چهارم پایانی در مقابل کره جنوبی میزبان قرار بگیرد. این بازی بعد از ۱۲۰ دقیقه وقت‌های اصلی و اضافی با نتیجه ۱–۱ مساوی به پایان رسید تا کار تیم ملی یک بار دیگر برای صعود به مرحله بعد یک تورنمنت بین‌المللی به ضربات پنالتی بکشد و ایران باز هم در این مرحله مغلوب شد تا از صعود به نیمه نهایی بازماند.[۸۴] یکی از مهم‌ترین حواشی تاریخ تیم ملی در هنگام برگزاری این بازی‌ها رخ داد، جایی که پانزده بازیکن ایران (محمد پنجعلی، شاهرخ بیانی، شاهین بیانی، حمید درخشان، ناصر محمدخانی، مرتضی فنونی‌زاده، عبدالعلی چنگیز، ضیا عربشاهی، اصغر حاجیلو، سید مهدی ابطحی، مرتضی یکه، فرشاد پیوس، غلامرضا فتح‌آبادی، سیروس قایقران و احمد سجادی) به دلیل اختلاف با سرمربی و مسئولین تیم ملی با نوشتن نامهای از حضور در تیم ملی استعفا دادند. در هنگام بازگشت تیم ملی به ایران فدراسیون فوتبال با حمایت از سرمربی تیم ملی و همکارانش از جمله رضا وطن‌خواه، دستیار دهداری، تعدادی از این پانزده نفر را محروم کرد اما در سال‌های بعد یازده تن از این بازیکنان مجدداً به تیم ملی دعوت شدند.[۸۵] در زمستان همان سال تیم ملی در رقابت‌های مقدماتی المپیک ۱۹۸۸ سئول شرکت کرد. ایران که در مرحله اول با کویت و یمن شمالی همگروه شده بود با انصراف یمن شمالی دو بازی رفت و برگشت با کویت انجام داد[ج] و در حالی که بازی رفت ۲–۱ برده بود با شکست ۰–۱ در بازی برگشت با توجه به قانون گل زده در خانه حریف در همان گام نخست حذف شد.[۸۶]
جام ملت‌های آسیا ۱۹۸۸ مسابقات بعدی بود که تیم ملی در آنها شرکت کرد. ایران که تعدادی از بهترین بازیکنانش را به دلیل محرومیت حاصل از استعفای دسته‌جمعی با خود به همراه نداشت، با ترکیبی جوان پای به رقابت‌ها گذاشت و با این وجود نتایج نسبتاً خوبی در مرحله مقدماتی و گروهی کسب کرد تا به عنوان تیم دوم گروه خود به مرحله نیمه‌نهایی برسد. ایران در بازی آخر مرحله گروهی تن به یک باخت مصلحتی برابر کره‌جنوبی داد تا در مرحله نیمه‌نهایی به سد عربستان نخورد اما محاسبات مربیان تیم ملی اشتباه از آب درآمد و تیم ملی به هر حال در نیمه‌نهایی در مقابل عربستان سعودی تیم اول گروه دو قرار گرفت[۸۷] که بازی این مرحله با شکست ایران همراه بود. تیم ملی توسط مرتضی کرمانی‌مقدم یک بار دروازه عربستان را باز کرد و این گل به گفته تعدادی از کارشناسان داوری صحیح بود اما داور انگلیسی بازی آن را مردود اعلام کرد.[۸۸] در بازی رده‌بندی ایران به دیدار چین رفت و باز هم تیم ملی در ضربات پنالتی مغلوب شد تا یک بار دیگر ایران به عنوان چهارمی جام ملت‌های آسیا بسنده کند.[۸۹] یک ماه بعد از این بازی‌ها تیم ملی در یک دیدار دوستانه در تهران به مصاف ژاپن رفت و بازی با نتیجه ۲–۲ خاتمه یافت. دهداری سرمربی تیم ملی در این بازی که نخستین بازی تیم ملی در ورزشگاه آزادی در سه سال اخیر بود از سوی تماشاگران هو شد و وی اندکی بعد از سمتش استعفا داد تا در آستانه بازی‌های مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا، رضا وطن‌خواه به عنوان سرمربی موقت تیم ملی برگزیده شود.[۸۸] تیم ملی در اسفند ۱۳۶۷ بعد از دو دوره غیبت پای به کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا گذاشت و در حالی که در گروه E آسیا با تیم‌های تایلند، بنگلادش و چین همگروه شده بود بدون برگزاری بازی تدارکاتی و با مربی‌ای که تا چندی پیش دستیار سرمربی تیم ملی بود به مصاف رقبا رفت و با وجود نتایج نسبتاً خوب و پیروزی در بازی‌های رفت و برگشت برابر تایلند و بنگلادش، بازی رفت در شن‌یانگ را با نتیجه ۰–۲ به چین واگذار کرد و با وجود پیروزی ۲–۳ در بازی برگشت در تهران با چین هم امتیاز شد و تنها به دلیل تفاضل گل کمتر در رده دوم قرار گرفت و از راهیابی به مرحله بعد بازماند تا غیبت ایران در جام جهانی به دوازده سال برسد. در فاصله دور رفت و برگشت بازی‌ها مهدی مناجاتی به عنوان سرمربی تیم ملی برگزیده شد اما در پی عدم موفقیت در صعود به جام جهانی اندکی بعد وی نیز جای خود را به علی پروین داد.[۹۰] رئیس فدراسیون فوتبال، محمد پهلوان، نیز از کار خود برکنار شد و ناصر نوآموز برای دومین بار به عنوان رئیس فدراسیون برگزیده شد.[۹۱] جام صلح و دوستی که در آبان ۱۳۶۸ و در کویت برگزار شد، نخستین تجربه سرمربی‌گری علی پروین برای تیم ملی ایران بود. مهم‌ترین بازی ایران در آن مسابقات در مرحله گروهی و برابر عراق برگزار شد. دو کشور که سال‌ها درگیر جنگ بودند و طی این جنگ از رویارویی با یکدیگر نیز سر باز زده بودند در این مسابقات دوستانه برای نخستین بار بعد از سیزده سال با یکدیگر بازی کردند و به نتیجه‌ای بهتر از ۰–۰ دست نیافتند.[۹۲]
۷۵–۱۳۶۹: دوران گذار
تیم ملی در شهریور ۱۳۶۹ پای به بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ در پکن گذاشت و در مرحله گروهی با کره‌شمالی و مالزی همگروه شد. ایران توانست به آسانی با دو برد از گروهش صعود کند و در مرحله یک چهارم پایانی ژاپن را نیز مغلوب کرد تا در مرحله نیمه‌نهایی حریف تیم کره‌جنوبی شود. دیدار با کره که چند ماه پیش به عنوان نماینده آسیا در جام جهانی ۱۹۹۰ شرکت کرده بود تبدیل به دیداری حساس و نفس‌گیر شد که ایران در پایان تنها در وقت‌های اضافه بر روی فرار و ضربه فنی سیروس قایقران موفق شد با نتیجه ۰–۱ کره‌جنوبی را مغلوب کند و پای به دیدار نهایی بگذارد.[۹۳] در دیدار فینال ایران باز هم در مقابل کره شمالی صف‌آرایی کرد و در حالی که تیم کره‌شمالی از دقیقه ۶۵ به دنبال اخراج یک بازیکنش ده نفره شد بود، ایران نتوانست دروازه رقیب را باز کند تا بعد از ۱۲۰ دقیقه بازی در وقت‌های اصلی و اضافه دو تیم به نتیجه‌ای بهتر از ۰–۰ دست نیابند و کار به ضربات پنالتی بکشد. برای ایران سیروس قایقران، محمد انصاری‌فرد، علی افتخاری و مجید نامجومطلق ضربات‌شان را گل کردند تا ایران بعد از شانزده سال مجدداً قهرمان بازی‌های آسیایی شود.[۹۴] احمدرضا عابدزاده با مهار دو پنالتی از سه پنالتی بازیکنان تیم کره‌شمالی در پیروزی و قهرمانی تیم ملی نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. این قهرمانی نخستین قهرمانی ایران بعد از انقلاب ۱۳۵۷ نیز بود. یک سال بعد از این بازی‌ها در مهر ۱۳۷۰ تیم ایران به عنوان قهرمان آسیا به مصاف الجزایر قهرمان آفریقا رفت تا قهرمان جام ملت‌های آفریقا-آسیا مشخص شود و با وجود برتری ۱–۲ در تهران در بازی رفت در بازی برگشت در الجزیره ۰–۱ باخت تا با توجه به قانون گل زده در خانه حریف این عنوان را به حریف آفریقایی تقدیم کند.[۹۵] در بهار ۱۳۷۱ تیم ملی یک صعود آسان را به جام ملت‌های آسیا ۱۹۹۲ تجربه کرد. تیم ملی بر اساس همان ترکیب قهرمان بازی‌های آسیایی برای جام ملت‌ها بسته شد، اما در جریان بازی‌های مشخص شد که تیم ایران بسیار ضعیف و ناآماده بود و با یک برد و تساوی به ترتیب برابر کره‌شمالی و امارات متحده عربی، تکلیف ایران برای صعود به بازی آخر مقابل ژاپن میزبان کشیده شد. ایران در آن بازی با روحیه‌ای متزلزل ظاهر شد و در دقیقه ۵۵ بازی با اخراج جمشید شاه‌محمدی ده نفره نیز شد و در نهایت در دقیقه ۸۷ با اشتباه احمدرضا عابدزاده مقاومت ایران در هم شکست و ژاپن بازی را ۰–۱ برد و به همراه امارات از گروه صعود کرد و ایران در همان مرحله گروهی حذف شد تا یکی از تلخ‌ترین نتایج فوتبال ملی ایران رقم بخورد. داور بازی بعد از گل ژاپن فرشاد پیوس، مجتبی محرمی و نادر محمدخانی را نیز اخراج کرد تا یک افتضاح اخلاقی نیز برای فوتبال ایران ثبت شود.[۹۱] این عملکرد تا به امروز بدترین عملکرد ایران در ادوار جام ملت‌های آسیا نیز می‌باشد. در خرداد سال بعد ایران بعد از نوزده سال بار دیگر در جام اکو شرکت کرد. این دوره از بازی‌ها که به میزبانی ایران نیز برگزار شد با قهرمانی تیم ملی پایان یافت. ایران در این بازی‌ها برای نخستین بار با تیم‌های ملی کشورهای تازه استقلال یافته ترکمنستان و تاجیکستان بازی کرد.[۹۶] یک هفته بعد از دیدار نهایی جام اکو ایران وارد کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا شد. ایران در مرحله نخست با تیم‌های میانمار، تایوان، سوریه و عمان همگروه شده بود. بازی‌ها به صورت رفت و برگشتی متمرکز در ایران و سوریه برگزار شدند و ایران توانست با سه پیروزی و سه تساوی و با نه امتیاز[چ] به عنوان تیم صدرنشین گروه صعود کند. این در حالی بود که سوریه نیز همین نتایج را کسب کرده بود و ایران تنها به دلیل تفاضل گل بهتر توانست صدرنشین گروه شود. ایران در این بازی‌ها تعدادی از بازیکنانش را که در جام ملت‌ها محروم شده بودند به همراه نداشت و عابدزاده دروازه‌بان تیم ملی نیز در جریان بازی رفت با تایوان مصدوم شد.[۹۷] علی دایی در آن بازی‌ها برای نخستین مرتبه برای تیم ملی گلزنی کرد، وی بعدها بارها برای تیم ملی گل زد و حتی عنوان آقای گل جهان را هم از آن خود کرد.[۹۸][۹۹] بعد از این بازی‌ها و در مرداد همان سال محمد صفی‌زاده جای ناصر نوآموز را که استعفا داده بود به عنوان رئیس جدید فدراسیون فوتبال قرار گرفت.[۱۰۰] سپس در بازی‌های مرحله دوم و نهایی که در مهر ۱۳۷۳ و به میزبانی دوحه برگزار شد تیم ملی در شرایطی به مصاف رقبا رفت که شایعه شده بود حتی در صورت صعود تیم ملی، ایران بازی‌ها را تحریم خواهد کرد و تیمی به آمریکا نخواهد فرستاد. اما ایران در این بازی‌ها بسیار ضعیف ظاهر شد و خط دفاع و دروازه‌بان ایران به شکل ویژه و غیرمنتظره‌ای ضعیف بودند به گونه‌ای که حتی شایع شده بود ایران از عمد بازی‌هایش را می‌بازد تا به جام جهانی نرود.[۱۰۱] دو شکست سنگین ۰–۳ برابر کره‌جنوبی و ۳–۴ برابر عربستان از سنگین‌ترین شکست‌های تیم ملی در دهه ۱۳۷۰ بودند. ایران بعد از شکست ۱–۴ برابر پرو در جام جهانی ۱۹۷۸ تا به آن زمان در هیچ بازی و حریفی چهار گل نخورده بود. پس از این بازی‌ها علی پروین از پست سرمربی‌گری تیم ملی برکنار شد و حتی ورودش به ورزشگاه‌ها نیز ممنوع اعلام شد.[۱۰۲] بعد از این بازی‌ها تیم ملی به مدت یک سال سرمربی نداشت تا آنکه در مهر ۱۳۷۳ و برای حضور در بازی‌های آسیایی ۱۹۹۴ هیروشیما، استانکو پوکله‌پوویچ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی منصوب شد. بدین ترتیب ایران بعد از نوزده سال یک بار دیگر دارای یک مربی خارجی شد.[۱۰۳] تیم ملی که بدون برگزاری اردوی تدارکاتی و بازی دوستانه پای به بازی‌های آسیایی گذاشته بود نتایج بسیار ضعیفی کسب کرد و در سه بازی اول خود هیچ بردی به دست نیاورد و تنها یک گل زد. بدین ترتیب پیروزی ۰–۴ ایران در بازی آخر برابر یمن بسیار دیر و بی‌فایده بود و ایران در همان مرحله گروهی حذف شد.[۱۰۴] بعد از این حذف سرمربی تیم ملی از کار خود برکنار شد.[۳۶] امیر عابدینی که از فروردین همان سال به عنوان رئیس جدید فدراسیون فوتبال برگزیده شده بود نیز از سمت خود استعفا کرد[۴۰] و تیم ملی ایران به مدت یک سال و نیم، تا اردیبهشت ۱۳۷۵ بدون سرمربی و بازی دوستانه، عملاً برای چهارمین مرتبه بعد از انقلاب ۱۳۵۷ تعطیل شد.[۱۰۵][۱۰۶]
۹۰–۱۳۷۵: بازگشت به صحنه بین‌المللی
خداداد عزیزی در سال ۱۹۹۶ عنوان بازیکن فوتبال سال آسیا را به خود اختصاص داد تا برای نخستین بار یک فوتبالیست ایرانی این عنوان را از آن خود کند و برنده توپ طلای آسیا شود
محمد مایلی‌کهن در ۷ اردیبهشت ۱۳۷۵ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی انتخاب شد.[۱۰۷] وی در حالی به این سمت برگزیده شد که تا پیش از آن تجربه سرمربی‌گری در فوتبال را نداشت و تنها کمک‌مربی فوتبال بود. در همان زمان نامهای معتبرتری همچون فیروز کریمی، ناصر حجازی و اتو فیستر برای این پست نیز مطرح شده بودند اما در نهایت مایلی‌کهن انتخاب شد و انتخاب او، انتخاب موفقی نشان داد. وی با تغییر در ترکیب ایران و دعوت از بازیکنان جوان باعث شد تا ایران بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های ۱۹۹۶ را که در خرداد ۱۳۷۵ برگزار شد با موفقیت پشت سر بگذارد و به جام ملت‌ها صعود کند. ایران در بازی‌های تدارکاتی نیز نسبتاً موفق نشان داد و توانست قطر و کویت را شکست دهد. سپس تیم ملی در آذر همان سال در جام ملت‌ها شرکت کرد و هر چند در ابتدا با شکست در مقابل عراق بازی‌ها را آغاز کرد اما در ادامه توانست با دو پیروزی درخشان ۰–۳ و ۲–۶ برابر به ترتیب عربستان سعودی و کره‌جنوبی به نیمه‌نهایی بازی‌ها راه یابد. در این مرحله یک بار دیگر ایران با عربستان سعودی روبرو شد و باز هم داور بازی گل بازیکن ایرانی را مردود اعلام کرد تا کار به ضربات پنالتی بکشد و ایران باز هم مغلوب عربستان شد تا این تیم برای سومین بار ایران را در نیمه‌نهایی جام ملت‌ها شکست دهد. ایران در بازی رده‌بندی کویت را در ضربات پنالتی شکست داد تا برای سومین مرتبه عنوان سومی جام ملت‌ها را از آن خود کند.[۱۰۸] بازی‌های درخشان تیم ملی و گلزنی‌های خوب مهاجمان تیم ملی، خداداد عزیزی و علی دایی باعث شدند تا این دو عنوان‌های اول و دوم بهترین بازیکن سال آسیا را از آن خود کنند تا برای نخستین بار یک ایرانی برنده توپ طلا شود.[۱۰۹] در خرداد ۱۳۷۶ ایران در برای پنجمین بار در کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه شرکت کرد و در یکی از بازی‌های مرحله نخست توانست تیم مالدیو را با نتیجه ۰–۱۷ شکست دهد تا پرگل‌ترین پیروزی تیم ملی تا آن تاریخ ثبت شود. سپس در مرحله دوم ایران با تیم‌های عربستان، کویت، قطر، چین و کویت همگروه شد و با وجود شروع خوب و دو پیروزی پرگل برابر چین در ادامه بسیار ضعیف عمل کرد و در سه بازی آخر مرحله برگشت حتی نتوانست گلی به ثمر برساند تا در آستانه حذف قرار بگیرد.[۱۱۰] به دنبال این نتایج ضعیف محمد مایلی‌کهن از کار خود برکنار شد و والدیر ویه‌را که سرمربی تیم امید ایران بود جانشین وی شد تا ایران را در برابر ژاپن، تیم دوم دیگر گروه آسیا رهبری کند.[۱۱۱] شکست ایران در آن بازی تیم ملی را به مصاف استرالیا فرستاد تا در بازی پلی‌آف آسیا – اقیانوسیه، تیم ملی آخرین شانس خود را برای حضور در جام جهانی امتحان کند. ایران در بازی رفت در حضور بیش از صد هزار تماشاگر در ورزشگاه آزادی به نتیجه‌ای بهتر از ۱–۱ دست نیافت تا همه چیز به بازی برگشت در ملبورن استرالیا موکول شود. در بازی برگشت تیم استرالیا در نیمه اول بعد از حملات فراوان و با وجود دفاع خوب مدافعان ایران به ویژه مهدی پاشازاده و احمدرضا عابدزاده دروازه‌بان تیم ملی، در نهایت در دقیقه ۳۲ دروازه ایران را باز کرد و در آغاز نیمه دوم ایران یک گل دیگر نیز خورد و در حالی که همه چیز برای ایران تمام‌شده به نظر می‌آمد، با دو گل کریم باقری و خداداد عزیزی که در دقایق ۷۱ و ۷۵ به ثمر رسیدند تیم ملی با توجه به قانون گل زده در خانه حریف توانست با تساوی ۳–۳ در مجموع دو بازی بعد از بیست سال به جام جهانی صعود کند.[۱۱۲] این بازی یکی از بازی‌های به یاد ماندنی تیم ایران است و مردم ایران بعد از صعود تیم ملی برای جشن و پایکوبی به خیابان‌ها آمدند.[۱۱۳][۱۱۴]
مهدی مهدوی‌کیا، زننده گل دوم ایران به آمریکا در جام جهانی ۱۹۹۸
بعد از صعود به جام جهانی فوتبال ایران دچار یک تحول کلی شد: محسن صفایی فراهانی به عنوان رئیس جدید فدراسیون فوتبال منصوب شد[۴۰] و وی تومیسلاو ایویچ را به عنوان سرمربی جدید تیم ملی برگزید تا ایران آماده حضور در جام جهانی شود.[۱۱۵] تیم ملی در این راه بعد از سال‌ها با تیم‌های اروپایی همچون مجارستان و کرواسی بازی کرد و در نوروز ۱۳۷۷ در فرانسه اردو برگزار کرد اما در اردوی نهایی تیم ملی که چند روز پیش از آغاز جام جهانی برگزار شد ایران برابر تیم باشگاهی آ.اس. رم ایتالیا شکستی سنگین با نتیجهٔ ۱–۷ خورد و ایویچ تنها چند روز پیش از جام جهانی از کار خود برکنار شد و جلال طالبی جای وی را گرفت. صفایی فراهانی بعدها گفت که بازیکنان تیم ملی از عمد با نتیجه سنگین به رم باختند تا زمینه برکناری ایویچ فراهم شود و وی برخلاف میل باطنی‌اش مجبور به برکناری ایویچ شده‌است.[۱۱۶][۱۱۷] با این شرایط تیم ملی پای به آوردگاه جام جهانی گذاشت و در این بازی‌ها به همراه آلمان، یوگسلاوی و آمریکا در گروه F قرار گرفت. ایران در بازی اول در مقابل یوگسلاوی با نتیجه ۰–۱ بازنده شد.[۱۱۸] تیم ملی در این بازی نمایش نسبتاً خوبی ارائه کرد و یوگسلاوی تنها از روی ضربه آزاد سینیشا میهایلوویچ که درون دروازه نیما نکیسا، دروازه‌بان دوم ایران، جای داد، توانست برتری را از آن خود کند. در روز ۳۱ خرداد ۱۳۷۷ و در ورزشگاه ژرلان شهر لیون تیم ملی توانست نخستین پیروزی خود در مسابقات جام جهانی را به دست آورد. ایران با نتیجه ۱–۲ تیم ملی آمریکا را مغلوب کرد.[۱۱۹] برای تیم ملی حمید استیلی و مهدی مهدوی‌کیا گل زدند. استیلی بعد از به ثمر رساندن گلش از شدت خوشحالی گریه کرد[۱۲۰] و این گل بعدها توسط برخی «گل قرن» نامیده شد.[۱۲۱] این بازی به دلیل روابط ویژه ایران و آمریکا از نظر سیاسی بسیار حساس شد و حتی از سوی کنفدراسیون فوتبال آسیا «سیاسی‌ترین بازی جام جهانی» نام گرفت.[۱۲۲] این بازی توسط خبرگزاری‌های ایرانی با القاب دیگری همچون «بازی قرن» و «مادر تمام بازی‌ها» نیز معرفی شده‌است.[۱۲۳] سازمان مجاهدین خلق تعداد زیادی از بلیت‌های این بازی را خرید و هوادارانش را با بنرها و عکس‌های سیاسی و غیر فوتبالی وارد ورزشگاه کرد که این امر هم بر حساسیت بیش از پیش این بازی افزود.[۱۲۴] سومین و آخرین بازی ایران در برابر آلمان و در شهر مون‌پلیه برگزار شد و با نتیجه ۰–۲ به سود آلمان خاتمه یافت.[۱۲۵] بدین ترتیب ایران با دو شکست و یک پیروزی به دومین حضورش در جام جهانی خاتمه داد.
بعد از جام جهانی جلال طالبی جای خود را به منصور پورحیدری داد[۱۲۶] و تیم ملی در آذر ۱۳۷۷ در بازی‌های آسیایی ۱۹۹۸ بانکوک شرکت کرد و توانست به عنوان قهرمانی برسد. این مقام آخرین مقام قهرمانی تیم ملی در این مسابقات نیز بود چرا که از دور بعد تیم‌های امید به جای تیم‌های بزرگسالان در بازی‌ها شرکت کردند و بدین ترتیب حضور تیم ملی ایران در بازی‌های آسیایی به پایان رسید. تا به امروز این مقام قهرمانی همچنین آخرین مقام قهرمانی تیم ملی ایران در سطح آسیا است و بعد از گذشت بیست سال تیم ملی هنوز موفق به کسب مقام قهرمانی دیگری در آسیا نشده‌است. ایران در خرداد ۱۳۷۸ در جام کانادا که در ادمونتون برگزار شد شرکت کرد.[۱۲۷] در مهر همان سال ایران در کپنهاگ یک دیدار دوستانه با تیم دانمارک انجام داد که با تساوی ۰–۰ پایان یافت.[۱۲۸] این نخستین بازی تاریخ فوتبال ایران در قاره اروپا بود که با شکست تیم ملی همراه نشد. سپس در دی ماه تیم ملی در سفری به آمریکا در شهرهای اوکلند، لس‌آنجلس و پاسادینا به ترتیب با تیم‌های مکزیک، اکوادور و آمریکا بازی کرد.[۱۲۹] بدین ترتیب تیم ملی بعد از سال‌های دهه ۱۳۶۰ و ابتدای دهه ۱۳۷۰ که تنها با رقبای آسیایی رو در رو می‌شد، در انتهای دهه ۱۳۷۰ مجدداً به رقابت با رقبای آمریکایی و اروپایی برخاست. در بازی ایران برابر اکوادور که در دی ماه برگزار شد جواد نکونام برای نخستین بار با پیراهن تیم ملی به میدان رفت. وی بعدها بازی‌های فراوانی برای تیم ملی انجام داد و هم‌اکنون رکورددار تعداد بازی ملی است.[۱۳۰] در اسفند ۱۳۷۸ پورحیدری از سمت خود استعفا داد و جلال طالبی مجدداً به عنوان سرمربی تیم ملی انتخاب شد و ایران در فروردین ماه ۱۳۷۹ در بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۲۰۰۰ شرکت کرد و با یک صعود آسان توانست جواز حضور در آن بازی‌ها را کسب کند.[۱۳۱] سپس ایران در خرداد همان سال در نخستین دوره مسابقات فوتبال غرب آسیا که در اردن برگزار شد شرکت کرد و توانست عنوان قهرمانی را از آن خود کند.[۱۳۲] ایران بعد از چند بازی تدارکاتی در مقابل تیم‌هایی همچون اتریش، قطر و گرجستان در مهر ۱۳۷۹ در جام ملت‌های آسیا شرکت کرد و در بازی افتتاحیه توانست تیم میزبان، لبنان را با نتیجه ۰–۴ از پیش روی بردارد. در ادامه بازی‌ها ایران با یک برد و یک تساوی از گروهش صعود کرد و برای دومین دوره پیاپی در مرحله یک چهارم پایانی حریف کره‌جنوبی شد و در حالی که لحظات پایانی بازی با یک گل از حریف پیش بود با پذیرفتن گل مساوی کار به وقت‌های اضافه کشیده شد و سپس کره‌ای‌ها در دقیقه ۹۹ بازی با یک گل طلایی ایران را از جام ملت‌ها حذف کردند.[۱۳۳] این شکست پایان کار جلال طالبی در تیم ملی نیز بود. آدمار براگا مربی بعدی بود که ایران را در کارزار مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ هدایت کرد و تحت مربی‌گری او بزرگترین پیروزی تاریخ فوتبال ایران ثبت شد، هنگامی که ایران گوام را با نتیجه ۰–۱۹ مغلوب کرد اما براگا خیلی زود جای خود را به میروسلاو بلاژویچ داد تا مربی کرواسی در جام جهانی ۱۹۹۸ سرمربی بعدی تیم ملی شود.[۳۶] ایران با هدایت بلاژویچ نتایج نسبتاً خوبی در بازی‌های مقدماتی جام جهانی گرفت و تا بازی آخر بدون شکست مانده بود اما شکست دور از انتظار ۱–۳ برابر بحرین باعث شد ایران صدر جدول گروه را از دست بدهد. پیروزی در مجموع دو بازی با تیم دوم دیگر گروه آسیا، امارات، ایران را به مصاف ایرلند، نماینده یوفا فرستاد و این بار بر خلاف چهار سال قبل معجزه‌ای به وقوع نپیوست و ایران که در دوبلین ۰–۲ بازی رفت را باخته بود در بازی برگشت در آزادی یک برد خفیف ۰–۱ کسب کرد تا به جام جهانی نرسد.[۱۳۴] این شکست پایان کار بلاژویچ با تیم ملی ایران نیز بود.[۱۳۵] در هنگام برگزاری این بازی زنان ایرلندی توانستند برای تشویق تیم ملی‌شان وارد ورزشگاه آزادی شوند تا برای نخستین بار بعد از انقلاب ۱۳۵۷ زنان نیز برای تماشای بازی فوتبال وارد ورزشگاه شوند. این امر با اعتراض فعالان جنبش زنان ایران مواجه شد چرا که متوجه شدند این فقط زنان ایرانی هستند که اجازه ورود به ورزشگاه را ندارند.[۱۳۶]
برانکو ایوانکوویچ دستیار بلاژویچ مربی بعدی تیم ملی بود که هدایت ایران را در مسابقات فوتبال غرب آسیا ۲۰۰۲ که در شهریور ۱۳۸۱ در سوریه برگزار شد به عهده داشت. ایران در آن بازی‌ها به مقام سومی دست یافت.[۱۳۷] در همان ماه صفایی فراهانی از ریاست فدراسیون فوتبال ایران استعفا داد تا محمد دادکان جانشین وی شود.[۱۱۵] صفایی فراهانی خدمات ارزنده‌ای به فوتبال ایران کرد، از جمله برپایی لیگ حرفه‌ای فوتبال ایران و ساختن کمپ تیم ملی. وی این کمپ را که امروزه مرکز ملی فوتبال نامیده می‌شود با درآمد حاصل از صعود ایران به جام جهانی ۱۹۹۸ ساخت، کاری که با اعتراض بازیکنان وقت تیم ملی از جمله علی دایی، خداداد عزیزی و افشین پیروانی همراه بود چرا که معتقد بودند این درآمد باید میان بازیکنان تیم ملی تقسیم می‌شد.[۱۳۸] سپس و در شهریور ۱۳۸۲ تیم ملی ایران بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های ۲۰۰۴ را آغاز کرد. در این زمان همایون شاهرخی جانشین ایوانکوویچ شده بود[۱۳۹] و پیش از آن تیم ملی را در تعدادی بازی دوستانه از جمله جام‌های چهار جانبه در هنگ‌کنگ و ال‌جی در تهران نیز هدایت کرده بود. اما وی بعد از تنها دو بازی برابر اردن مجدداً جای خود را به ایوانکوویچ داد و ایران موفق شد برای دهمین دوره پیاپی در جام ملت‌های آسیای حاضر شود.[۱۴۰] در مهر همان سال ایران در جام چالش اِی. اف. سی-اُ. اف. سی که ادامه دهنده جام ملت‌های آفریقا-آسیا بود شرکت کرد و توانست در ورزشگاه آزادی تیم نیوزیلند، قهرمان اقیانوسیه را مغلوب کند تا عنوان قهرمانی این مسابقات را از آن خود کند.[۱۴۱] تیم ایران از بهمن ۱۳۸۲ وارد کارزار مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۶ شد تا ایران برای ششمین مرتبه برای ورود به جام جهانی شانسش را امتحان کند.
لحظه به ثمر رسیدن گل ایران در مقابل آنگولا توسط سهراب بختیاری‌زاده در جام جهانی ۲۰۰۶
در خرداد ۱۳۸۳ ایران قهرمان مسابقات فوتبال غرب آسیا ۲۰۰۴ شد[۱۴۲] و ماه بعد تیم ملی وارد جام ملت‌ها شد و با وجود آنکه حتی تا آستانه حذف در مرحله گروهی نیز پیش رفته بود در نهایت توانست پا به مراحل حذفی بگذارد و در بازی یک چهارم نهایی در دیداری مهیج و نفس‌گیر کره‌جنوبی را ۳–۴ مغلوب کرد اما باز هم در بازی نیمه‌نهایی مغلوب شد تا با پیروزی برابر بحرین در بازی رده‌بندی برای چهارمین بار به مقام سومی جام ملت‌ها برسد.[۱۴۳] سپس در ادامه ایران توانست برای دومین بار در تاریخش یک صعود نسبتاً آسان به جام جهانی را تجربه کند و در خرداد ۱۳۸۴، یک سال پیش از شروع بازی‌ها، با پیروزی ۰–۱ برابر بحرین در ورزشگاه آزادی تیم ملی به عنوان چهارمین تیم حاضر در جام جهانی برگزیده شد.[۱۴۴] در حاشیه این بازی تعداد محدودی از زنان ایرانی بعد از تلاش‌های فراوان و تنها در نیمه دوم موفق شدند در ورزشگاه حاضر شوند و شاهد صعود تیم ملی به جام جهانی باشند تا برای نخستین بار بعد از سال ۱۳۵۷ زنان بازی تیم ملی را از نزدیک ببینند.[۱۴۵] جعفر پناهی کارگردان سینمای ایران که به همراه دخترش برای تماشای بازی به ورزشگاه رفته بود با ممانعت مأموران با حضور فرزندش در ورزشگاه روبرو شد و وی با الهام از این وقایع فیلم آفساید را که در مورد تلاش زنان ایرانی برای حضور در ورزشگاه و تماشای بازی تیم ملی است ساخت.[۱۴۶] در روز ۵ فروردین ۱۳۸۴ و در بازی رفت ایران و ژاپن در چارچوب بازی‌های مقدماتی جام‌جهانی در ورزشگاه آزادی، حادثه‌ای رخ داد که طی آن هفت نفر از تماشاگران کشته و ۳۹ نفر زخمی شدند. گفته شد که دلیل اصلی این حادثه هلیکوپتری بود که برای بازگرداندن محمدباقر قالیباف — فرمانده وقت نیروی انتظامی — در جلوی یکی از درهای ورزشگاه پارک شده بود هرچند مقامات نیروی انتظامی این هلیکوپتر را متعلق به سازمان صدا و سیما دانستند که برای تصویربرداری به ورزشگاه آمده بود. حضور این هلیکوپتر باعث شد یکی از درهای ورزشگاه بسته شود و جمعیت برای خروج به سوی در دیگری منتقل شوند.[۱۴۷][۱۴۸] طبقه دوم ورزشگاه نیز مجانی اعلام شده بود و تلویزیون ایران در ایام نوروز مرتباً برای این بازی تبلیغ می‌کرد و ورزشگاه آزادی جمعیتی بسیار بیشتر از ظرفیتش را در خود جای داده بود تا یکی از تلخ‌ترین روزهای فوتبال ایران رقم بخورد.[۱۴۹] بعدها نه نیروی انتظامی و نه مسئولین ورزشگاه آزادی هیچ‌یک مسئولیت این حادثه را بر عهده نگرفتند.[۱۵۰] ایران در جام جهانی به همراه پرتغال، آنگولا و مکزیک در گروه D این رقابت‌ها قرار گرفت. به دلیل گروه نسبتاً آسان ایران انتظارها از تیم ملی بالا بود اما ایران برخلاف انتظارها خوب عمل نکرد و هیچ‌یک از بازی‌هایش را نبرد. خط حمله تیم ملی بسیار ضعیف کار کرد و در این بازی‌ها نتوانست گلی به ثمر برساند، هر دو گل ایران را هم مدافعان تیم ملی، یحیی گل‌محمدی و سهراب بختیاری‌زاده که بر روی ضربات کرنر جلو کشیده بودند به ثمر رساندند.[۱۵۱] در هنگام برگزاری این بازی‌ها اختلاف میان بازیکنان تیم ملی و در رأس آنها علی دایی از یک سو و مهدی مهدوی‌کیا، علی کریمی و جواد نکونام از سوی دیگر بسیار شدید شد. این اختلافات که بسیار قدیمی بودند و از بازی‌های جام ملت‌های ۲۰۰۰ آغاز شده بودند و در جام ملت‌های ۲۰۰۴ ادامه یافتند و حتی با پادرمیانی رؤسای فدراسیون فوتبال صفایی فراهانی و دادکان و سرمربی پیشین تیم ملی، حشمت مهاجرانی نیز پایان نیافتند.[۱۵۲]
تیم ملی مرداد ۱۳۸۵، دیدار با سوریه
عدم موفقیت در جام جهانی برای تیم ملی عواقب فراوانی داشت، در گام نخست، پس از پایان بازی آخر تیم ملی، محمد علی‌آبادی، رئیس سازمان تربیت بدنی محمد دادکان را از کار برکنار و کیومرث هاشمی را جانشینش کرد. این امر با مخالفت فیفا رو به رو شد چرا که این کار را دخالت دولت در اداره فدراسیون فوتبال تشخیص داد و فدراسیون فوتبال ایران را در آذر همان سال از عضویت در فیفا معلق و کمیته‌ای انتقالی برای تشکیل فدراسیون جدید تعیین شد؛ محسن صفایی فراهانی، رئیس پیشین فدراسیون به ریاست آن کمیته منصوب گردید. بعد از هجده ماه پرتنش در نهایت علی کفاشیان، دونده سابق، به عنوان رئیس جدید فدراسیون فوتبال برگزیده شد.[۱۵۳][۱۵۴] برانکو ایوانکوویچ نیز پس از بازی آخر تیم ملی در جام جهانی، حاضر نشد همراه تیم به ایران بازگردد. این امر انتقاداتی را علیه او برانگیخت. ایوانکوویچ دلیل نیامدنش به ایران را اتمام مدت قراردادش با فدراسیون فوتبال اعلام کرد که این موضوع توسط دادگاه حکمیت ورزش تأیید شد. هوشنگ نصیرزاده، کارشناس مسائل حقوقی فوتبال، بازنگشتن برانکو را به مسائل مالیاتی و «زرنگی» او نسبت داد.[۱۵۵] اما خود وی در مصاحبه‌ای گفت به دلیل آنکه قراردادش خاتمه یافته بود به ایران بازنگشت و در آلمان ماند تا بقیه بازی‌های جام جهانی را ببیند.[۱۵۶][ح] امیر قلعه‌نویی مربی بعدی تیم ملی بود که از مرداد ۱۳۸۵ این سمت را بر عهده گرفت و تیم ملی در بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های ۲۰۰۷ شرکت کرد[خ] و توانست یک صعود آسان و بی‌دردسر را تجربه کند.[۱۵۷] در خرداد ماه سال بعد تیم ب ایران با مربی‌گری پرویز مظلومی در مسابقات فوتبال غرب آسیا ۲۰۰۷ شرکت کرد و توانست عنوان قهرمانی را از آن خود کند.[۱۵۸] چند روز بعد از فینال این بازی‌ها تیم ملی در جام ملت‌های آسیا شرکت کرد و با وجود انجام بازی‌های تدارکاتی مناسب از جمله در برابر تیم‌های بلاروس، مکزیک و جامائیکا نتوانست در جام ملت‌ها نتیجه مناسبی کسب کند و در مرحله یک چهارم پایانی و در ضربات پنالتی مغلوب تیم کره‌جنوبی شد. تمام گل‌های ایران در آن بازی‌ها را هافبک‌ها و مدافعان تیم ملی به ثمر رساندند و خط حمله تیم ملی عملکرد قابل انتقادی داشت.[۱۵۹] در زمستان همان سال قلعه‌نویی از سمت مربی‌گری تیم ملی برکنار شد و منصور ابراهیم‌زاده به شکل موقت جانشین وی شد تا ایران وارد کارزار مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰ شود. در فروردین سال ۱۳۸۷ و در حالی که مدت‌ها سخن از مربیانی همچون خاویر کلمنته مربی سابق تیم ملی اسپانیا بود[۱۶۰] در نهایت به شکل غیرمنتظره‌ای علی دایی به عنوان مربی تیم ملی انتخاب شده بود. وی پیشتر در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفته بود «کسی سرمربی تیم ملی می‌شود که لابی بیشتری داشته باشد» و بعدتر در پاسخ به سؤالی در مورد لابی خودش گفت «من با خدا لابی کردم.»[۱۶۱]
دایی دوران موفقیت‌آمیزی با تیم ملی نداشت و با وجود قهرمانی در مسابقات غرب آسیا ۲۰۰۸ که به میزبانی ایران برگزار شد،[۱۶۲] تیم ملی در بازی‌های مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰ بسیار ضعیف عمل کرد و امتیازات فراوانی از دست داد. شکست تیم ملی برابر عربستان سعودی در ورزشگاه آزادی در فروردین ۱۳۸۸ پایان کار دایی نیز بود و وی از سمت خود برکنار شد و اریش روته‌مولر به عنوان موقت جانشین دایی شد.[۳۶] و سپس محمد مایلی‌کهن در انتخابی غیرمنتظره برای دومین مرتبه به عنوان مربی تیم ملی انتخاب شد. این امر با انتقادهای رسانه‌ها و کارشناسان روبرو شد و مایلی‌کهن بیانیه‌ها و نامه‌هایی نوشت و در نهایت از سمتش استعفا کرد و افشین قطبی جانشینش شد.[۱۶۳] این تغییر بسیار دیر بود و تیم ملی در بازی‌های باقیمانده نیز بد عمل کرد و با از دست دادن امتیازات فراوان در گروه پنج تیمی چهارم شد و از صعود به جام جهانی بازماند. بازی آخر ایران در مسابقات در مقابل کره‌جنوبی همزمان شد با حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ و تعدادی از بازیکنان ایران با بستن مچ‌بندهای سبز به میدان رفتند. این کار از سوی رسانه‌ها حرکتی در جهت همبستگی با جنبش سبز ایران شناخته شد.[۱۶۴] بعد از شکست ایران در صعود به جام جهانی تیم ملی بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۱ را ادامه داد و توانست برای یازدهمین مرتبه حضورش در این بازی‌ها را تثبیت کند.[۱۶۵] سال بعد و در مهر ۱۳۸۹ تیم ملی در مسابقات فوتبال غرب آسیا ۲۰۱۰ شرکت کرد و بر خلاف سه دوره گذشته که موفق به قهرمانی در این بازی‌ها شده بود در گام آخر در برابر تیم کویت مغلوب شد تا به مقام نایب قهرمانی اکتفا کند.[۱۶۶] سپس در دی ماه تیم ملی در جام ملت‌های ۲۰۱۱ شرکت کرد. ایران در آن بازی‌ها شروع بسیار خوبی داشت و توانست بعد از مدت‌ها تمام بازی‌های مرحله گروهی را ببرد تا پای به مراحل حذفی بگذارد. در مرحله یک چهارم نهایی تیم ملی برای پنجمین دوره متوالی با تیم کره‌جنوبی روبه‌رو شد و باز هم همچون دور قبل مغلوب این تیم شد تا برای دومین دوره متوالی در مرحله یک چهارم نهایی حذف شود.[۱۶۷] این شکست پایان کار افشین قطبی نیز بود.[۱۶۸]
۹۷–۱۳۹۰: دوران کیروش
تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل
کارلوس کیروش در فروردین ۱۳۹۰ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی انتخاب شد تا ایران را برای مرحله نخست کارزار مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۴ آماده کند.[۳۶] تیم ملی در این بازی‌های نتایج پرنوسانی داشت. شکست در برابر لبنان و همچنین ازبکستان در تهران و تساوی با قطر از نتایج ضعیف تیم ملی بودند که ایران را تا آستانه حذف پیش بردند اما تیم ملی هر سه بازی آخرش را برد و توانست یک بار دیگر پای به رقابت‌های جام جهانی نهد.[۱۶۹] ایران در این بازی‌ها تیم کره‌جنوبی را در سئول مغلوب کرد تا بتواند بعد از ۳۱ سال کره‌جنوبی را در یک بازی رسمی در خاک خودش مغلوب کند.[۱۷۰] در آذر ۱۳۹۱ ایران برای آخرین بار در مسابقات فوتبال غرب آسیا شرکت کرد ولی با کسب نتایج ضعیف در همان مرحله گروهی حذف شد.[۱۷۱] ایران به همراهی افغانستان، فدراسیون فوتبال آسیای مرکزی را تشکیل داد و تیم ملی دیگر در رقابت‌های فدراسیون فوتبال غرب آسیا شرکت نکرد.[۱۷۲] سپس در بهمن ماه همان سال تیم ملی در مرحله مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵ شرکت کرد و توانست به راحتی، با پنج پیروزی و یک تساوی به مرحله نهایی بازی‌ها صعود کند.[۱۷۳] از اسفند ماه تیم ملی با برگزاری بازی‌های دوستانه آماده حضور در جام جهانی شد. ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ در گروه F با تیم‌های نیجریه، آرژانتین و بوسنی و هرزگوین همگروه شده بود. تیم ملی در نخستین بازی به مصاف نیجریه رفت و به نتیجه مساوی ۰–۰ رضایت داد. این نخستین باری بود که ایران جام جهانی را با نتیجه‌ای غیر از شکست آغاز می‌کرد. در بازی دوم تیم ملی نمایش درخشانی از خود نشان داد و برابر آرژانتین تا دقایق پایانی بازی ۰–۰ مساوی بود و تنها در وقت‌های اضافه و بر روی ضربه لیونل مسی دروازه تیم ملی باز شد تا ایران ۰–۱ مغلوب شود. در بازی آخر ایران در مقابل تیم بوسنی قرار گرفت و در حالی که تا پیش از این بازی رکورد بسیار خوبی در مقابل بوسنی داشت و با یک پیروزی می‌توانست به مرحله بعد صعود کند، تیم ملی ۱–۳ شکست خورد تا در گروهش با یک امتیاز آخر شود.[۱۷۴] تنها گل ایران در این بازی‌ها را رضا قوچان‌نژاد به ثمر رساند. تیم ملی شش ماه بعد از جام جهانی در جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵ شرکت کرد و توانست باز هم با یک صعود راحت، با سه برد و بدون گل خورده پای به مرحله یک چهارم پایانی گذارد و در این مرحله برابر تیم عراق صف‌آرایی کند. ایران در آن بازی با تصمیم سخت‌گیرانه داور از اواخر نیمه اول ده نفره شد اما در پایان ۱۲۰ دقیقه تلاش بازیکنانش به نتیجه‌ای بهتر از ۳–۳ دست نیافت تا کار تیم ملی باز در جام ملت‌ها باز هم به ضربات پنالتی بکشد و این بار هم ایران در ضربات ناموفق بود تا برای سومین دوره پیاپی در مرحله یک چهارم نهایی جام ملت‌ها حذف شود.[۱۷۵][۱۷۶] بعد از بازی‌های جام ملت‌ها تیم ملی از بهار ۱۳۹۴ در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه که مرحله مقدماتی جام ملت‌ها نیز بود، شرکت کرد و توانست یک صعود آسان و بدون شکست را تجربه کند تا تیم ملی برای نخستین بار در تاریخش در دو دوره متوالی جام جهانی حاضر شود. ایران در مرحله سوم مقدماتی در ده بازی خود تنها دو گل، آن هم در آخرین بازی‌اش در برابر سوریه دریافت کرد و با شش پیروزی و چهار تساوی و بدون شکست، با عملکردی درخشان بازی‌هایش را به پایان رساند تا عنوان دومین تیم بعد از برزیل جواز حضور در رقابت‌های جام جهانی را کسب کند.[۱۷۷]
زنان در کنار مردان در حال تماشای بازی تیم ملی ایران در برابر اسپانیا در ورزشگاه آزادی تهران
ایران در جام جهانی در گروه B که به «گروه مرگ» موسوم شده بود با تیم‌های پرتغال، اسپانیا و مراکش همگروه شد.[۱۷۸] تیم ملی در راه جام جهانی آماده‌سازی چندان خوبی نداشت، اردوهای تیم ملی به دلیل حضور باشگاه‌های ایرانی در مراحل حذفی لیگ قهرمانان آسیا با تأخیر و تعداد کمی از بازیکنان برگزار شدند.[۱۷۹] تعدادی از بازی‌های تدارکاتی تیم ملی نیز به دلایل مختلف لغو شدند و کیروش سرمربی تیم ملی در این باره گفت «هیچ‌کس حاضر نیست با ما بازی کند».[۱۸۰] مجموع این اتفاقات باعث شدند تا کارشناسان برای تیم ملی شانس چندانی متصور نشوند[۱۸۱] اما ایران بر خلاف انتظارها در جام جهانی بسیار موفق عمل کرد و در نخستین بازی‌اش موفق شد با گل به خودی بازیکن حریف تیم مراکش را شکست دهد تا برای نخستین بار بتواند جام جهانی را برد شروع کند. تیم ملی سپس در بازی دومش تنها با یک گل مغلوب تیم اسپانیا شد و در بازی آخرش در حالی به مصاف پرتغال رفت که با کسب یک پیروزی می‌توانست به عنوان صدرنشین به مرحله بعد صعود کند اما تیم ملی در پایان به نتیجه مساوی ۱–۱ دست یافت تا از صعود به مرحله بعد بازماند. علیرضا بیرانوند در این بازی ضربه پنالتی کریستیانو رونالدو، کاپیتان پرتغال را مهار کرد تا کمک شایانی به ثبت این تساوی کرده باشد.[۱۸۲] بدین ترتیب تیم ملی با دو گل زده و خورده از جام جهانی کنار رفت تا برای نخستین بار در تاریخش با تفاضل گل غیر منفی جام جهانی را خاتمه دهد. در هنگامه برگزاری بازی‌های جام جهانی قرار شد بازی‌های تیم ملی از ورزشگاه آزادی برای تماشاگران پخش شود و به زنان نیز اجازه داده شد تا وارد ورزشگاه شوند. سپس در حالی که برای بازی دوم ایران، ایران و اسپانیا بلیت فروشی نیز انجام شده بود و تماشاچیان بیرون ورزشگاه در انتظار ورود به ورزشگاه بودند خبر رسید که پخش بازی در ورزشگاه لغو شد[۱۸۳] اما در نهایت به دلیل آنچه خبرگزاری‌ها پافشاری استاندار تهران نامیدند این بازی از ورزشگاه پخش شد[۱۸۴] تا برای نخستین بار و بعد از حدود چهار دهه، زنان ایرانی بتوانند وارد ورزشگاه آزادی شوند و بازی تیم ملی را، هر چند از روی صفحه نمایشگر ببینند.
تیم ملی از دی ۱۳۹۷ در رقابت‌های جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ شرکت کرد. ایران در شرایطی در این بازی‌های حاضر شد که فدراسیون فوتبال و وزارت ورزش حمایت چندانی از تیم ملی نکردند و کاروان ایران بدون بدرقه رسمی عازم قطر شد. این امر انتقادات ملی‌پوشان و سرمربی تیم ملی را نیز در پی داشت. در پی این انتقادات مسئولین وزارت ورزش اعلام کردند کسی از آنان برای مراسم رسمی بدرقه تیم ملی دعوت نکرده بود.[۱۸۵] تیم ملی با وجود این حواشی ایجاد شده نتایج نسبتاً خوبی در جام ملت‌های آسیا گرفت و بدون گل خورده تا بازی نیمه‌نهایی صعود کرد تا ایران بعد ازسه دوره غیبت یک بار دیگر در جمع چهار تیم نهایی آسیا حاضر شد. اما در بازی نیمه‌نهایی ایران با نمایشی ضعیف و قابل انتقاد با سه گل مغلوب تیم ژاپن شد باز هم از راهیابی به دیدار نهایی بازماند.[۱۸۶] خط دفاع ایران در بازی بسیار ضعیف ظاهر شد و به ویژه در صحنه گل اول ژاپن با رها کردن جریان بازی و اعتراض دسته جمعی به داور انتقادات فراوانی را برانگیخت. به دنبال این شکست و همچنین حواشی ایجاد شده فراوان برای تیم ملی کیروش از سمت خود کنار رفت تا دوران طولانی مربی‌گری وی در ایران سرانجام به پایان رسد.[۱۸۷]
هم‌اکنون–۱۳۹۷: نیمکت متزلزل تیم ملی
بعد از دوران طولان پایان رقابت‌های جام ملت‌های آسیا در دی ماه و تا اواخر بهار سال بعد ایران بدون سرمربی بود و نامهای فراوانی برای مربی‌گری تیم ملی مطرح شد تا آنکه سرانجام مارک ویلموتس بلژیکی سمت سرمربی‌گری تیم ملی را بر عهده بگیرد. ویلموتس دوران کوتاهی با تیم ملی داشت و بعد از شروعی خوب و از جمله یک پیروزی پر گل ۱۴–۰ بر تیم ملی کامبوج در دو بازی پشت سر هم برابر بحرین و عراق در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۲ شکست خورد تا صعود ایران به جام جهانی به مخاطره بیفتد. ویلموتس که در زمان مربی‌گری چندان در ایران حاضر نبود و از نحوه پرداخت دستمزدش نیز رضایت نداشت تا هنگامی که حقوق عقب افتاده‌اش را نگرفت حاضر نشد ایران را در بازی با عراق همراهی کند. پس از این بازی ویلموتس قراردادش را فسخ و ایران را ترک کرد. قرارداد ویلموتس و نحوه فسخ قرارداد باعث حواشی و بحث‌های فراوانی در فوتبال ایران شد.[۱۸۸][۱۸۹][۱۹۰] بعد از این ماجرا رئیس فدراسیون فوتبال نیز از سمت خود استعفا داد تا شرایط تیم ملی بیش از پیش پیچیده شود.[۱۹۱] بعد از مدتی سرگردانی دراگان اسگوچیچ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی انتخاب شد تا ایران را در ادامه بازی‌های کارزار راهیابی به جام جهانی همراهی کند. با دنیاگیری ویروس کرونا مسابقات مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۲ به تعویق افتاد و اسکوچیچ نیز ایران را ترک کرد.
ورزشگاه و مرکز ملی فوتبال
از سال ۱۳۵۳ خورشیدی بدین سو آزادی ورزشگاه خانگی تیم ملی فوتبال ایران است
ورزشگاه امجدیه که امروزه ورزشگاه شهید شیرودی نامیده می‌شود نخستین ورزشگاهی بود که بازی‌های خانگی تیم ملی در آن انجام شد. تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های تیم ملی از جمله بازی‌های مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ توکیو و بازی‌های جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ در این ورزشگاه برگزار شدند.[۱۹۲] دیدار فینال‌گونه[د] جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ که در بهار ۱۳۴۷ در امجدیه و بین دو تیم ایران و اسرائیل برگزار شد و نخستین قهرمانی تیم ملی ایران را به همراه داشت در همین ورزشگاه برگزار شد. این بازی از بازی‌های به‌یادماندنی تیم ملی ایران شناخته و از عوامل محبوبیت بیش از پیش فوتبال در جامعه ایران نیز نامیده می‌شود.[۱۹۳]
با گسترش علاقه‌مندی نسبت به فوتبال در جامعه ایران، ورزشگاه امجدیه که گنجایش کمی داشت دیگر توانای میزبانی از خیل عظیم هواداران فوتبال را نداشت. به این دلیل و همچنین برای میزبانی از بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴، ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب تهران و به عنوان بخشی از مجموعه ورزشی آزادی که در ابتدا آریامهر نامیده شد ساخته و پس از افتتاح رسمی‌اش در تابستان ۱۳۵۳ میزبانی بازی‌های تیم ملی ایران به این ورزشگاه منتقل شد. قسمت عمده سکوهای این ورزشگاه در ابتدا صندلی گذاری نشده بود و گنجایش ورزشگاه آزادی هیچگاه دقیقاً معلوم نشد اما ورزشگاه صد هزار نفری آزادی نامیده می‌شد.[۱۹۴] هم‌اکنون و پس از صندلی گذاری هر دو طبقه ورزشگاه آزادی گنجایش دقیق آن ۷۸٬۱۱۶ نفر است.[۱۹۵] تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های تیم ملی ایران از جمله دیدار فینال بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴،[۱۹۶] جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۶[۱۹۷] و دیدار رفت پلی‌اف آسیا اقیانوسیه مرحله مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸[۱۹۸] در این ورزشگاه برگزار شده‌اند.
هواداران تیم ملی در حال تشویق این تیم در بازی دوستانه ایران و آلمان در ورزشگاه آزادی، سال ۱۳۸۳ خورشیدی
ورزشگاه آزادی در هنگام برگزاری بازی‌های حساس تیم ملی ایران از ساعت‌ها قبل از آغاز بازی مملو از تماشاگر می‌شود و حتی در بسیاری از اوقات بسیار بیشتر از ظرفیت ورزشگاه تماشاگران وارد ورزشگاه می‌شوند و بر روی پله‌ها می‌نشینند یا ایستاده در راهروهای ورزشگاه به تماشای بازی می‌پردازند.[۱۹۹] این حضور پرتعداد تماشاگران در مواقعی نیز به ضرر تیم ملی ایران بوده‌است، به عنوان مثال در بازی برگشت ایران و چین در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ در فروردین ۱۳۹۶ تماشاگران اقدام به پرتاب مواد محترقه به زمین بازی کردند و فیفا به دلیل همین کار و همچنین ازدحام بیش از حد تماشاگران، فوتبال ایران را جریمه نقدی کرد.[۲۰۰] ورزشگاه آزادی در هنگام برگزاری بازی‌های حساس تیم ملی جو متفاوتی به خود می‌گیرد. شی گیون دروازه‌بان تیم ملی ایرلند که برای دیدار پلی-آف آسیا اروپا مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ به تهران آمده بود بعدها در این مورد گفت: «جو آن بازی شاید مخوف‌ترین جوی بود که در تمام عمرم تجربه کردم.»[۲۰۱]
تیم ملی ایران چند بازی را نیز در شهر تبریز و در ورزشگاه‌های تختی و یادگار امام برگزار کرده‌است، که از جمله می‌توان به رقابت‌های دور نخست مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲[۲۰۲] و تورنمنت چهار جانبه ال‌جی در سال ۲۰۰۲ اشاره کرد.[۲۰۳] پرگل‌ترین بازی تیم ملی ایران که در برابر گوام و با نتیجه ۰–۱۹ به پایان رسید، در ورزشگاه تختی تبریز انجام شده‌است.[۲۰۴][۲۰۵]
مرکز ملی فوتبال ایران که در گذشته کمپ تیم‌های ملی و آکادمی ملی فوتبال ایران نیز نامیده می‌شد،[۲۰۶] محل تمرین تیم ملی فوتبال ایران، در کنار سایر تیم‌های ملی فوتبال ایران است. این محل که در زمان مدیریت صفایی فراهانی و از درآمد حاصل از حضور ایران در جام جهانی ۱۹۹۸ ساخته شد امکاناتی همچون دو زمین فوتبال چمن، دو زمین فوتبال چمن مصنوعی، یک سالن سرپوشیده فوتسال، دو زمین فوتبال ساحلی، دو میهمان‌سرا و مجموعه ایفمارک ساخته شده‌است.[۱۳۸] در سال‌های اخیر زمین‌های مرکز ملی فوتبال ایران کیفیت خوبی نداشته‌اند و تیم ملی برای برگزاری تمرین‌هایش از زمین‌های دیگری استفاده می‌کند و این امر اعتراض کیروش، سرمربی وقت تیم ملی را نیز در پی داشته‌است.[۲۰۷]
نشان‌ها
رنگ و لباس
تیم ملی ایران به‌طور سنتی لباس، شرت و جوراب سفید می‌پوشد و رنگ دوم این تیم قرمز است اما در گذشته و در رقابت‌های مختلف با پیراهن سبز رنگ نیز به میدان رفته‌است. لباس اصلی ایران همواره سفید ساده بوده اما از بازی‌های مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ در سال ۱۳۴۳ واژه لاتین ایران بر روی پیراهن این تیم نقش بست[۲۰۸] و این سنت تا سال ۱۳۷۵ با تغییراتی در رنگ و اندازه نام ایران ادامه یافت. از سال ۱۳۷۵ و مسابقات مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۱۹۹۶ واژه ایران با سه رنگ اصلی پرچم ایران نوشته شد و تیم ملی تا بازی‌های آسیایی ۱۹۹۸ با همین طرح به میدان رفت اما پس از آن واژه ایران از پیراهن تیم ملی حذف شد. تیم ملی ایران در تعدادی از مسابقاتش همانند بازی‌های مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۰ با پیراهن سبز رنگ به عنوان پیراهن اصلی به میدان رفت.[۲۰۸][۲۰۹]
رنگ دوم پیراهن تیم ایران به‌طور سنتی قرمز است اما در بعضی مسابقات از جمله جام ملت‌های ۲۰۰۴ ایران با پیراهن سبز رنگ به میدان رفته‌است.[۲۱۰] آبی تنها رنگ دیگری‌ست که به غیر از این سه رنگ بر تن تیم ملی نشسته‌است؛ در مسابقات جام کوروش در سال ۱۳۵۰ تیمی که به نمایندگی از ایران به میدان رفت[ذ] پیراهن آبی رنگ بر تن داشت.[۲۱۱]
در مسابقات جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل، تیم ایران برای حمایت از پروژه احیای یوز آسیایی با افزودن طرحی از یوزپلنگ بر لباسش به میدان رفت.[۲۱۲] این طرح نوین در جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵ نیز تکرار شد اما پس از آن استفاده از این طرح برای مدتی متوقف شد[۲۱۳] تا آنکه در جام جهانی ۲۰۱۸ با شکل و اندازه‌ای دیگر تکرار شد.[۲۱۴][۲۱۵]
تا به حال تمامی پیراهن‌های ایران در جام‌های جهانی را شرکت‌های آلمانی تولید کرده‌اند: آدیداس در جام جهانی ۱۹۷۸، پوما در جام‌های جهانی ۱۹۹۸ و ۲۰۰۶ و اول‌اشپورت در جام جهانی ۲۰۱۴.[۲۰۸] ایران برای جام جهانی ۲۰۱۸ نیز با لباس‌های تولیدی شرکت آدیداس به میدان رفت.[۲۱۶]
      مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۰ | ||||
 مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰[۲۲۱] |
 مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰ |
نشان‌واره و نماد
نخستین نشان‌واره مورد استفاده تیم ملی نشان‌واره کمیته ملی المپیک ایران بود، ایران در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ با استفاده از این نشان‌واره به میدان رفت. سپس‌تر و در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ و در مسابقاتی همچون مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ توکیو و جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ نیز این نشان‌واره بر روی لباس تیم ملی دیده شد. استفاده از این نشان‌واره در ابتدای دهه ۱۳۵۰ متوقف شد و ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ با استفاده از نشان‌واره نوینی به میدان رفت که بعد از انقلاب ۱۳۵۷ استفاده از این آخری هم متوقف شد. تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲ با نشان رسمی حکومت نوین ایران به بازی‌ها رفت اما استفاده از این نشان‌واره پس از این بازی‌ها دیگر تکرار نشد. ایران تا سال ۲۰۰۰ بدون استفاده از نشان‌واره خاصی و تنها با درج نام ایران بر روی لباس تیم ملی در بازی‌های شرکت می‌کرد اما از جام ملت‌های ۲۰۰۰ بدین سو تیم ملی با نشان‌واره کنونی‌اش به میدان می‌رود.
نشان‌واره تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸[۲۲۶] و جام ملت‌های ۱۹۶۸[۲۲۷]
نشان‌واره فدراسیون فوتبال ایران تا ۱۹۷۹
نشان‌واره تیم ملی در جام جهانی ۱۹۷۸[۲۲۸]
نشان‌واره تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲[۲۲۹]
نشان‌واره تیم ملی از سال ۲۰۰۰ بدین سو[۲۳۰]
.svg?uselang=fa)
تیم ملی ایران هیچگاه نماد مشخصی نداشت تا آنکه برای نخستین بار در اردیبهشت ۱۳۹۷ یوزپلنگ آسیایی که هم‌اکنون تنها نمونه‌های آن در ایران یافت می‌شود با نام یوپا (مخفف یوزپلنگ تیزپا) به عنوان نماد رسمی تیم ملی فوتبال ایران برگزیده شد.[۲۳۱][۲۳۲]
یوپا، نماد رسمی تیم ملی فوتبال ایران
لقب‌ها
در طی سال‌ها تیم ملی فوتبال ایران توسط رسانه‌ها و مردم ایران لقب‌های فراوانی گرفته‌است. تیم ملی اصلی‌ترین لقب تیم ملی فوتبال ایران است و این تیم حتی در رسانه‌های بین‌المللی نیز با این لقب شناخته می‌شود.[۲۳۳][۲۳۴] ستاره‌های پارسی لقب دیگری است که از زمان جام جهانی ۲۰۰۶ بدین سو به تیم ملی ایران داده شده‌است.[۲۳۵][۲۳۶] شیرهای ایران، شیردلان و شاهزادگان پارس که این آخری در جام ملت‌های ۲۰۱۱ لقب رسمی تیم ملی بود، دیگر لقب‌های تیم ملی فوتبال ایران در رسانه‌های بین‌المللی هستند.[۲۳۵] یوزهای ایرانی نیز آخرین و جدیدترین لقب تیم ملی ایران است که در ادامه تلاش برای حمایت از پروژه احیای یوز آسیایی به دیگر لقب‌های تیم ملی افزوده شده‌است.[۲۳۷]
حضور بین‌المللی
بازی‌های آسیایی نخستین مسابقات بین‌المللی بودند که تیم ایران در آنها شرکت کرد. ایران در اسفند ۱۳۲۹ در نخستین دوره بازی‌های آسیایی شرکت کرد و پس از آن به غیر از سه دوره در تمامی بازی‌های آسیایی حاضر بوده‌است. از بازی‌های آسیایی ۲۰۰۲ بدین سو تیم‌های امید به عنوان نمایندگان هر کشور به بازی‌های آسیایی اعزام می‌شوند و بدین ترتیب تیم ملی ایران دیگر در این رقابت‌ها شرکت نکرد. تیم ملی از المپیک ۱۹۶۴ توکیو در بازی‌های المپیک تابستانی نیز حاضر شده و پس از آن تا المپیک ۱۹۷۶ مونترال در تمامی مراحل مقدماتی حاضر بود و در دو دوره نیز موفق به صعود به مرحله نهایی شد. از المپیک ۱۹۹۲ بارسلون بدین سو نیز تیم‌های امید در رقابت‌های المپیک شرکت می‌کنند. ایران در سه دوره نخست جام ملت‌های آسیا حاضر نبود اما از جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ که میزبانی‌اش را خود بر عهده داشت تا به امروز در تمامی دوره‌ها حاضر بوده و سه بار نیز موفق به قهرمانی در این بازی‌ها شده‌است. جام جهانی فوتبال آخرین تورنمنت مهمی است که ایران در آن شرکت کرده؛ ایران در مسابقات مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۴ حاضر بود اما موفق به صعود نشد و پس از به غیر از دو دوره ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ که به دلائل سیاسی و غیر ورزشی غائب بود در دیگر ادوار جام جهانی در مسابقات مقدماتی حاضر بوده و در پنج دوره نیز موفق به صعود به مرحله نهایی شده‌است. از سال ۲۰۰۰ و تشکیل فدراسیون فوتبال غرب آسیا ایران نیز در این بازی‌ها شرکت کرد و موفق شد تا چهار مرتبه قهرمان این بازی‌ها شود. از خرداد ۱۳۹۳ تیم ملی فدراسیون فوتبال آسیایی مرکزی را تأسیس کردند و تیم ملی دیگر در بازی‌های غرب آسیا شرکت نکرد. تیم ملی ایران همچنین در ۳۸ جام دوستانه فوتبال شرکت کرده که در نه‌تای آنها موفق به کسب عنوان قهرمانی شده‌است.
در جام جهانی
- عبارت ضخیم، بهترین نتیجه را در مسابقات بیان می‌کند.
| ایران در جام جهانی فوتبال | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جام جهانی فوتبال | مقدماتی جام جهانی | ||||||||||||||
| میزبان/سال | مرحله | رتبه | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. | |
 ۱۹۳۰ | عضو فیفا نبود | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
 ۱۹۳۴ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۳۸ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۵۰ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
 ۱۹۵۴ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۵۸ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۶۲ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۶۶ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۷۰ | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ||
 ۱۹۷۴ | راه نیافت | – | – | – | – | – | – | – | ۸ | ۵ | ۱ | ۲ | ۹ | ۶ | |
 ۱۹۷۸ | مرحله گروهی | ۱۴ام | ۳ | ۰ | ۱ | ۲ | ۲ | ۸ | ۱۲ | ۱۰ | ۲ | ۰ | ۲۰ | ۳ | |
 ۱۹۸۲ | حضور نداشت | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۸۶ | کنار گذاشته شد* | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۹۰ | راه نیافت | – | – | – | – | – | – | – | ۶ | ۵ | ۰ | ۱ | ۱۲ | ۵ | |
 ۱۹۹۴ | – | – | – | – | – | – | – | ۱۱ | ۵ | ۳ | ۳ | ۲۳ | ۱۳ | ||
| ۱۹۹۸ | مرحله گروهی | ۲۰ام | ۳ | ۱ | ۰ | ۲ | ۲ | ۴ | ۱۷ | ۸ | ۶ | ۳ | ۵۷ | ۱۷ | |
 ۲۰۰۲ | راه نیافت | – | – | – | – | – | – | – | ۱۴ | ۹ | ۳ | ۲ | ۳۶ | ۹ | |
| ۲۰۰۶ | مرحله گروهی | ۲۵ام | ۳ | ۰ | ۱ | ۲ | ۲ | ۶ | ۱۲ | ۹ | ۱ | ۲ | ۲۹ | ۷ | |
 ۲۰۱۰ | راه نیافت | – | – | – | – | – | – | – | ۱۴ | ۵ | ۸ | ۱ | ۱۵ | ۹ | |
 ۲۰۱۴ | مرحله گروهی | ۲۸ام | ۳ | ۰ | ۱ | ۲ | ۱ | ۴ | ۱۶ | ۱۰ | ۴ | ۲ | ۳۰ | ۷ | |
 ۲۰۱۸ | مرحله گروهی | ۱۸ام | ۳ | ۱ | ۱ | ۱ | ۲ | ۲ | ۱۸ | ۱۲ | ۶ | ۰ | ۳۶ | ۵ | |
 ۲۰۲۲ | برگزار نشده | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | |
 ۲۰۲۶ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ||
| مجموع | ۵/۲۱ | – | ۱۵ | ۲ | ۴ | ۹ | ۹ | ۲۴ | ۱۲۸ | ۷۸ | ۳۴ | ۱۶ | ۲۶۷ | ۸۱ | |
- به دلیل جنگ ایران و عراق، فیفا این دو کشور را مجبور به بازی در زمین بی‌طرف کرد که ایران موافقت نکرد و از مسابقات کنار گذاشته شد.
| بازی‌های ایران در جام جهانی فوتبال | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| سال | مرحله | تاریخ | ورزشگاه | تماشاگر | نتیجه | گل‌های ایران |
| ۱۹۷۸ | مرحله گروهی | ۱۳ خرداد ۱۳۵۷، ۱۶:۴۵ ART | مالویناس آرژنتیناس، مندوزا | ۳۳۴۳۱ | ایران ۰ – ۳  هلند | – |
| ۱۷ خرداد ۱۳۵۷، ۱۶:۴۵ ART | ماریو آلبرتو کمپس، کوردوبا | ۷۹۳۸ | ایران ۱ – ۱  اسکاتلند | ایرج دانایی‌فرد ‘۶۰ | ||
| ۲۱ خرداد ۱۳۵۷، ۱۶:۴۵ ART | ماریو آلبرتو کمپس، کوردوبا | ۲۱۲۶۲ | ایران ۱ – ۴  پرو | حسن روشن ‘۴۱ | ||
| ۱۹۹۸ | مرحله گروهی | ۲۴ خرداد ۱۳۷۷، ۱۷:۳۰ CET | جئوفروی گویچارد، سن-اتین | ۳۰۶۰۰ | ایران ۰ – ۱  یوگسلاوی | – |
| ۳۱ خرداد ۱۳۷۷، ۲۱:۰۰ CET | ژرلان، لیون | ۳۹۱۰۰ | ایران ۲ – ۱ ایالات متحده آمریکا | حمید استیلی ‘۴۱، مهدی مهدوی‌کیا ‘۸۳ | ||
| ۴ تیر ۱۳۷۷، ۲۱:۰۰ CET | استاد دو لا موسون، مون‌پلیه | ۲۹۸۰۰ | ایران ۰ – ۲ آلمان | – | ||
| ۲۰۰۶ | مرحله گروهی | ۲۱ خرداد ۱۳۸۵، ۱۸:۰۰ CEST | فرانکن، نورنبرگ | ۴۱۰۰۰ | ایران ۱ – ۳ مکزیک | یحیی گل‌محمدی ‘۳۶ |
| ۲۷ خرداد ۱۳۸۵، ۱۵:۰۰ CEST | کومرتسبانک آرنا، فرانکفورت | ۴۸۰۰۰ | ایران ۰ – ۲  پرتغال | – | ||
| ۳۱ خرداد ۱۳۸۵، ۱۶:۰۰ CEST | ردبول آرنا، لایپزیگ | ۳۸۰۰۰ | ایران ۱ – ۱  آنگولا | سهراب بختیاری‌زاده ‘۷۵ | ||
| ۲۰۱۴ | مرحله گروهی | ۲۶ خرداد ۱۳۹۳، ۱۶:۰۰ UTC-3 | آرنا دا بایشادا، کوریتیبا | ۳۹۰۸۱ | ایران ۰ – ۰  نیجریه | – |
| ۳۱ خرداد ۱۳۹۳، ۱۳:۰۰ UTC-3 | مینیرو، بلو هوریزونته | ۵۷۶۹۸ | ایران ۰ – ۱ آرژانتین | – | ||
| ۴ تیر ۱۳۹۳، ۱۳:۰۰ UTC-3 | ایتایپاوا آرنا فونته نوآوا، سالوادور | ۴۸۰۱۱ | ایران ۱ – ۳  بوسنی و هرزگوین | رضا قوچان‌نژاد ‘۸۲ | ||
| ۲۰۱۸ | مرحله گروهی | ۲۵ خرداد ۱۳۹۷، ۱۸:۰۰ MSK | کرستوفسکی، سن پترزبورگ | ۶۲۵۴۸ | ایران ۱ – ۰  مراکش | عزیز بوحدوز (گل‌به‌خودی) ‘۵+۹۰ |
| ۳۰ خرداد ۱۳۹۷، ۲۱:۰۰ MSK | کازان آرنا، قازان | ۴۲۷۱۸ | ایران ۰ – ۱ اسپانیا | – | ||
| ۴ تیر ۱۳۹۷، ۲۱:۰۰ MSK | موردوویا آرنا، سارانسک | ۴۱۶۸۵ | ایران ۱ – ۱ پرتغال | کریم انصاری‌فرد ‘۳+۹۰ | ||
در جام ملت‌های آسیا
قهرمان نائب قهرمان سوم چهارم نیمه‌نهایی
| ایران در جام ملت‌های آسیا | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جام ملت‌های آسیا | مقدماتی جام ملت‌های آسیا | |||||||||||||
| میزبان/سال | دور | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. | |
 ۱۹۵۶ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۶۰ | حذف در مقدماتی | – | – | – | – | – | – | ۶ | ۳ | ۱ | ۲ | ۱۲ | ۱۰ | |
 ۱۹۶۴ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۶۸ | قهرمان | ۴ | ۴ | ۰ | ۰ | ۱۱ | ۲ | حضور مستقیم به دلیل میزبانی | ||||||
 ۱۹۷۲ | قهرمان | ۵ | ۵ | ۰ | ۰ | ۱۲ | ۴ | حضور مستقیم به دلیل قهرمانی | ||||||
| ۱۹۷۶ | قهرمان | ۴ | ۴ | ۰ | ۰ | ۱۳ | ۰ | حضور مستقیم به دلیل میزبانی | ||||||
 ۱۹۸۰ | مقام سوم | ۶ | ۳ | ۲ | ۱ | ۱۶ | ۶ | حضور مستقیم به دلیل قهرمانی | ||||||
 ۱۹۸۴ | مقام چهارم | ۶ | ۲ | ۴ | ۰ | ۸ | ۳ | ۵ | ۵ | ۰ | ۰ | ۲۱ | ۲ | |
| ۱۹۸۸ | مقام سوم | ۶ | ۲ | ۲ | ۲ | ۳ | ۴ | ۴ | ۲ | ۲ | ۰ | ۶ | ۱ | |
| ۱۹۹۲ | مرحله گروهی | ۳ | ۱ | ۱ | ۱ | ۲ | ۱ | ۲ | ۲ | ۰ | ۰ | ۱۰ | ۰ | |
 ۱۹۹۶ | مقام سوم | ۶ | ۳ | ۲ | ۱ | ۱۴ | ۶ | ۶ | ۶ | ۰ | ۰ | ۲۷ | ۱ | |
 ۲۰۰۰ | یک‌چهارم پایانی | ۴ | ۲ | ۱ | ۱ | ۷ | ۳ | ۶ | ۴ | ۱ | ۱ | ۱۶ | ۲ | |
 ۲۰۰۴ | مقام سوم | ۶ | ۳ | ۳ | ۰ | ۱۴ | ۸ | ۶ | ۵ | ۰ | ۱ | ۱۶ | ۵ | |
   ۲۰۰۷ | یک‌چهارم پایانی | ۴ | ۲ | ۲ | ۰ | ۶ | ۳ | ۶ | ۴ | ۲ | ۰ | ۱۲ | ۲ | |
| ۲۰۱۱ | یک چهارم پایانی | ۴ | ۳ | ۰ | ۱ | ۶ | ۲ | ۶ | ۴ | ۱ | ۱ | ۱۱ | ۲ | |
 ۲۰۱۵ | یک چهارم پایانی | ۴ | ۳ | ۱ | ۰ | ۷ | ۳ | ۶ | ۵ | ۱ | ۰ | ۱۸ | ۵ | |
| ۲۰۱۹ | مرحله نیمه‌نهایی | ۶ | ۵ | ۰ | ۱ | ۱۲ | ۳ | ۸ | ۶ | ۲ | ۰ | ۲۶ | ۳ | |
| ۲۰۲۳ | برگزار نشده | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | ۰ | |
| مجموع | ۱۷/۱۴ | ۶۸ | ۴۱ | ۱۹ | ۸ | ۱۳۱ | ۴۸ | ۶۱ | ۴۶ | ۱۰ | ۵ | ۱۷۵ | ۳۳ | |
- * خط قرمز رنگ نشان می‌دهد که تیم میزبان مسابقات بوده است.
** مساوی‌ها شامل بازی‌هایی که به ضربات پنالتی کشیده شده‌اند نیز می‌شوند.
در المپیک تابستانی
| ایران در المپیک تابستانی | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بازی‌های المپیک | مقدماتی المپیک | |||||||||||||
| میزبان/سال | دور | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. | |
| ۱۹۰۰ تا ۱۹۶۰ | حضور نداشت | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۶۴ | مرحله گروهی | ۳ | ۰ | ۱ | ۲ | ۱ | ۶ | ۶ | ۴ | ۱ | ۱ | ۱۴ | ۳ | |
| ۱۹۶۸ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۷۲ | مرحله گروهی | ۳ | ۱ | ۰ | ۲ | ۱ | ۹ | ۵ | ۳ | ۲ | ۰ | ۶ | ۰ | |
| ۱۹۷۶ | یک‌چهارم پایانی | ۳ | ۱ | ۰ | ۲ | ۴ | ۵ | ۴ | ۳ | ۱ | ۰ | ۸ | ۱ | |
 ۱۹۸۰ | راه یافت ولی بازی‌ها را تحریم کرد | – | – | – | – | – | – | ۵ | ۳ | ۲ | ۰ | ۱۸ | ۲ | |
| ۱۹۸۴ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | |
| ۱۹۸۸ | راه نیافت | – | – | – | – | – | – | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۲ | ۲ | |
| مجموع | بهترین: یک‌چهارم پایانی | ۹ | ۲ | ۱ | ۶ | ۶ | ۲۰ | ۲۲ | ۱۴ | ۶ | ۲ | ۴۸ | ۸ | |
* پس از المپیک ۱۹۹۲ تیم ملی زیر ۲۱ سال در بازی‌ها شرکت می‌کند.
در بازی‌های آسیایی
| ایران در بازی‌های آسیایی | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| میزبان/سال | دور | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. |
 دهلی نو ۱۹۵۱ | نایب‌قهرمان | ۳ | ۲ | ۰ | ۱ | ۲ | ۱ |
 مانیل ۱۹۵۴ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – |
| توکیو ۱۹۵۸ | مرحله گروهی | ۲ | ۰ | ۰ | ۲ | ۰ | ۹ |
| جاکارتا ۱۹۶۲ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – |
| بانکوک ۱۹۶۶ | نایب‌قهرمان | ۷ | ۴ | ۰ | ۳ | ۹ | ۶ |
| بانکوک ۱۹۷۰ | مرحله گروهی | ۲ | ۰ | ۱ | ۱ | ۲ | ۳ |
| تهران ۱۹۷۴ | قهرمان | ۷ | ۷ | ۰ | ۰ | ۲۰ | ۱ |
| بانکوک ۱۹۷۸ | شرکت نکرد | – | – | – | – | – | – |
| دهلی نو ۱۹۸۲ | یک‌چهارم‌پایانی | ۴ | ۲ | ۰ | ۲ | ۳ | ۲ |
| سئول ۱۹۸۶ | یک‌چهارم‌پایانی | ۵ | ۳ | ۱ | ۱ | ۱۳ | ۲ |
| پکن ۱۹۹۰ | قهرمان | ۵ | ۴ | ۱ | ۰ | ۷ | ۱ |
| هیروشیما ۱۹۹۴ | مرحله گروهی | ۴ | ۱ | ۲ | ۱ | ۵ | ۲ |
| بانکوک ۱۹۹۸ | قهرمان | ۸ | ۷ | ۰ | ۱ | ۲۵ | ۷ |
| مجموع | ۳ قهرمانی | ۴۷ | ۳۰ | ۵ | ۱۲ | ۸۶ | ۳۴ |
* پس از بازی‌های آسیایی سال ۲۰۰۲ تیم زیر ۲۳ سال در این بازی‌ها شرکت می‌کند.
در قهرمانی فوتبال غرب آسیا
| میزبان/سال | دور | بازی | برد | تساوی | باخت | گ. ز. | گ. خ. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ۲۰۰۰ | قهرمان | ۵ | ۴ | ۱ | ۰ | ۷ | ۱ |
 ۲۰۰۲ | سوم | ۴ | ۱ | ۲ | ۱ | ۴ | ۳ |
| ۲۰۰۴ | قهرمان | ۴ | ۴ | ۰ | ۰ | ۱۷ | ۳ |
| ۲۰۰۷ | قهرمان | ۴ | ۳ | ۱ | ۰ | ۵ | ۱ |
| ۲۰۰۸ | قهرمان | ۴ | ۴ | ۰ | ۰ | ۱۳ | ۲ |
| ۲۰۱۰ | نایب قهرمان | ۴ | ۲ | ۱ | ۱ | ۸ | ۵ |
| ۲۰۱۲ | مرحله گروهی | ۳ | ۱ | ۲ | ۰ | ۲ | ۱ |
| مجموع | ۴ قهرمانی | ۲۸ | ۱۹ | ۷ | ۲ | ۵۶ | ۱۶ |
*در سال ۲۰۰۷ تیم ملی ب ایران با سرمربی‌گری پرویز مظلومی در بازی‌ها شرکت کرد.
در جام‌های دوستانه
| سال | رده | بازی | برد | مساوی | باخت | زده | خورده | یادداشت | منبع |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جام استقلال افغانستان ۱۹۴۱ | ؟ | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۱ | ۰ | در مورد نتایج و چگونگی برگزاری این جام گزارش‌های متفاوتی وجود دارد. | [۲۳۸] |
| جام عمران منطقه‌ای ۱۹۶۵ | قهرمان | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۴ | ۱ | بازی اول ایران و ترکیه نیمه‌کاره رها شد و بازی تکراری برگزار شد. | [۲۳۹] |
 جام عمران منطقه‌ای ۱۹۶۷ | دوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۲ | ۱ | – | [۲۴۰] |
| جام دوستی ۱۹۶۹ | دوم | ۴ | ۳ | ۰ | ۱ | ۱۳ | ۵ | – | [۲۴۱] |
| جام عمران منطقه‌ای ۱۹۶۹ | دوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۴ | ۶ | – | [۲۴۲] |
| جام عمران منطقه‌ای ۱۹۷۰ | قهرمان | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۸ | ۱ | – | [۲۴۳] |
| جام بین‌المللی کوروش ۱۹۷۱ | قهرمان | ۵ | ۵ | ۰ | ۰ | ۱۰ | ۲ | تیم منتخب تهران با نام ایران در این بازی‌ها شرکت کرد. | [۲۴۴] |
| جام استقلال برزیل ۱۹۷۲ | مرحله اول | ۵ | ۰ | ۱ | ۴ | ۳ | ۸ | – | [۲۴۵] |
| جام عمران منطقه‌ای ۱۹۷۴ | دوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۲ | ۲ | باشگاه فوتبال ملوان انزلی با نام ایران در جام شرکت کرد. | [۲۴۶] |
| جام ایران ۱۹۷۴ | قهرمان | ۴ | ۲ | ۲ | ۰ | ۴ | ۱ | تیم ب ایران نیز در این مسابقات شرکت کرد. | [۲۴۷] |
| جام ایران ۱۹۷۵ | مرحله اول | ۲ | ۰ | ۱ | ۱ | ۱ | ۲ | تیم ب ایران نیز در این مسابقات شرکت کرد. | [۲۴۸] |
 ۷۵ سالگی رئال مادرید ۱۹۷۷ | سوم | ۲ | ۰ | ۲ | ۰ | ۲ | ۲ | هر دو بازی ایران به ضربات پنالتی کشیده شدند. | [۲۴۹] |
| تورنمنت پاری‌سن‌ژرمن ۱۹۷۸ | چهارم | ۲ | ۰ | ۱ | ۱ | ۱ | ۴ | نتیجه بازی نیمه‌نهایی به جای ضربات پنالتی با شمارش کرنرها تعیین شد. | [۲۵۰] |
| جام قاعد اعظم ۱۹۸۲ | قهرمان | ۶ | ۵ | ۱ | ۰ | ۱۱ | ۱ | – | [۲۵۱] |
| جام نهرو ۱۹۸۵ | مرحله اول | ۳ | ۱ | ۰ | ۲ | ۵ | ۵ | – | [۲۵۲] |
| ج. ب. فجر ۱۹۸۶ | دوم | ۵ | ۳ | ۲ | ۰ | ۱۱ | ۲ | تیم‌های ب ایران و منتخب خوزستان نیز حاضر بودند. | [۲۵۳] |
| جام صلح و دوستی ۱۹۸۹ | چهارم | ۵ | ۱ | ۳ | ۱ | ۵ | ۴ | – | [۲۵۴] |
| جام اکو ۱۹۹۳ | قهرمان | ۴ | ۴ | ۰ | ۰ | ۱۰ | ۲ | – | [۲۵۵] |
 جام کارلزبرگ ۱۹۹۸ | سوم | ۲ | ۰ | ۱ | ۱ | ۱ | ۲ | – | [۲۵۶] |
| جام ال جی ۱۹۹۸ | سوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۱ | ۲ | – | [۲۵۷] |
| جام چائو! فوریه ۱۹۹۹ | دوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۳ | ۴ | – | [۲۵۸] |
| جام کانادا ۱۹۹۹ | دوم | ۳ | ۱ | ۲ | ۰ | ۴ | ۳ | – | [۲۵۹] |
| جام ال‌جی ۲۰۰۰ | سوم | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۴ | ۲ | – | [۲۶۰] |
| جام تمدن‌ها ۲۰۰۱ | سوم | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۶ | ۲ | – | [۲۶۱] |
 جام ال جی ۲۰۰۱ | چهارم | ۲ | ۰ | ۰ | ۲ | ۰ | ۲ | – | [۲۶۲] |
| جام ال‌جی ۲۰۰۱ | قهرمان | ۲ | ۲ | ۰ | ۰ | ۹ | ۲ | – | [۲۶۳] |
| جام ال‌جی ۲۰۰۲ | دوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۱ | ۰ | – | [۲۶۴] |
| جام ال جی ۲۰۰۲ | قهرمان | ۲ | ۰ | ۲ | ۰ | ۲ | ۲ | – | [۲۶۵] |
| جام کارلزبرگ ۲۰۰۳ | دوم | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۲ | ۱ | – | [۲۶۶] |
| جام ال جی ۲۰۰۳ | غنا در بازی رده‌بندی برابر ایران حاضر نشد اما جایزه سومی را به جای ایران دریافت کرد. | [۲۶۷] | |||||||
| جام ال جی ۲۰۰۳ | سوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۴ | ۲ | – | [۲۶۸] |
| جام صلح تهران ۲۰۰۵ | سوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۲ | ۳ | – | [۲۶۹] |
| جام ال‌جی ۲۰۰۶ | ؟ | ۲ | ۱ | ۱ | ۰ | ۲ | ۰ | نحوه برگزاری جام به درستی مشخص نیست و فقط دو بازی برگزار شد. | [۲۷۰] |
 جام بین‌المللی عمان ۲۰۰۸ | سوم | ۲ | ۱ | ۰ | ۱ | ۲ | ۱ | – | [۲۷۱] |
| ج. ب. دوستی قطر ۲۰۰۹ | چهارم | ۳ | ۰ | ۱ | ۲ | ۴ | ۵ | – |
نتایج اخیر
۱۳۹۸
| ۱۶ خرداد ۱۳۹۸بازی دوستانه | ایران | ۵–۰ | سوریه | تهران، ایران | گسترش |
|---|
| ۲۱ خرداد ۱۳۹۸بازی دوستانه | کره جنوبی |